Αφιέρωμα στα Εξεταστικά του ’98: 20 χρόνια από την έφοδο στον ουρανό. Ιούνης 1998: η έκρηξη στην εκπαίδευση

του Παναγιώτη Δ. Σάμιου

Α. Κοινωνικοπολιτικό πλαίσιο:

«Και μοιάζουνε σαν πλάσματα μιας άγνωστης διάστασης οι ματωμένοι ποιητές και οι φωτεινές τους χίμαιρες
και οι αιτίες οι τρυφερές μιας άγριας επανάστασης που δεν κατάλαβε ποτέ τον εαυτό της.
Μιας άγριας επανάστασης που θα ξανασυμβεί, που θα ξανασυμβεί με χίλιους τρόπους
όσο θα υπάρχουν οι αιτίες οι παλιές, εκείνες που ανάψανε του Οκτώβρη τις φωτιές».
Πάνος και Χάρης Κατσιμίχας, Τρύπιες Σημαίες

Η τελευταία δεκαετία του 20^ου αιώνα σημαδεύτηκε από κοσμοϊστορικά γεγονότα. Η κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης (1991) και η σταδιακή διάλυση των καθεστώτων της Ανατολικής Ευρώπης έφεραν τεράστιες γεωπολιτικές και ιδεολογικές αλλαγές σε παγκόσμιο επίπεδο. Η θεωρία του «τέλους της ιστορίας» θριάμβευε και ο καπιταλισμός προβαλλόταν ως το μοναδικό φυσικό κοινωνικοπολιτικό σύστημα. Το διεθνοποιημένο κεφάλαιο, απελευθερωμένο πια από κάθε αντίσταση, εφορμούσε εξαπολύοντας βίαιη επίθεση σε όλες τις εργατικές και λαϊκές κατακτήσεις. Οι ιμπεριαλιστές, με όργανο τους διεθνείς οργανισμούς (Παγκόσμια Τράπεζα, Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου, ΟΟΣΑ κ.ά.), αποσάθρωναν οικονομίες και κοινωνίες, διέλυαν κράτη, χάραζαν με αίμα τα νέα σύνορα και τις ζώνες επιρροής, καταδίκαζαν λαούς ολόκληρους στην πείνα, στην αρρώστια, στην εξαθλίωσηⁱ.

Μέσα σε αυτό το ταραγμένο πλαίσιο, η ελληνική αστική τάξη και τα κόμματα που εναλλάσσονταν στην εξουσία (ΠΑΣΟΚ-Ν.Δ) ακολούθησαν ως μονόδρομο τον ευρωπαϊσμό αποδεχόμενοι τη συνθήκη του Μάαστριχτ και αναγορεύοντας ως νέα «Μεγάλη Ιδέα» την είσοδο στον σκληρό πυρήνα της Ευρωπαϊκής Ένωσης (Ε.Ε), την Οικονομική Νομισματική Ένωση (ΟΝΕ). Το διεθνές περιβάλλον ενίσχυε και επέβαλλε την προώθηση των καπιταλιστικών αναδιαρθρώσεων. Για αυτό σε όλη τη δεκαετία, παρά την εναλλαγή στην Κυβέρνηση και τις επιμέρους διαφωνίες, οι πολιτικές διαφορές μεταξύ του ΠΑΣΟΚ και της Νέας Δημοκρατίας είχαν αμβλυνθεί και οι κεντρικές οικονομικές και κοινωνικές πολιτικές (παιδεία, υγεία, ασφάλιση, εργασία κ.λπ.) συγκλίνουν και εμφανίζονται ως συνέχεια.

Στη δεκαετία του 1990 οι κυβερνήσεις της Ν.Δ (1990-1993, Κ. Μητσοτάκης) και του ΠΑΣΟΚ (1993-1996, Α. Παπανδρέου και 1996-2000, Κ. Σημίτης) καθιέρωσαν τη λιτότητα ως μόνιμο και βασικό χαρακτηριστικό της οικονομικής πολιτικής και ευνόησαν την αναδιανομή του πλούτου υπέρ της αστικής τάξης. Προχώρησαν σε ιδιωτικοποιήσεις του δημόσιου πλούτου (ενέργεια, επικοινωνίες, συγκοινωνίες κ.λπ.), προώθησαν σημαντικές μεταβολές στις εργασιακές σχέσεις (διεύρυνση μερικής απασχόλησης, σύνδεση μισθού παραγωγικότητας, ανακατανομή χρόνου εργασίας, επιδείνωση του ασφαλιστικού με αύξηση χρόνων εργασίας και μείωση παροχών κ.ά.) με στόχο την αύξηση της εκμετάλλευσης της εργατικής δύναμης και της παραγωγικότητας του κεφαλαίου. Με τη βοήθεια του κράτους η αστική τάξη επέκτεινε τις δραστηριότητές της σε όλους τους τομείς: παιδεία, υγεία, κατασκευές έργων, μεταφορές, ενέργεια, πρόνοια, επισκευές, Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης, διαφήμιση, πληροφορική, τηλεπικοινωνίες, εστίαση κ.λπ.ⁱⁱ. Αν προσθέσουμε τη διαφθορά των κομμάτων εξουσίας (ΠΑΣΟΚ-Ν.Δ), τις υπερμεγέθεις αμυντικές δαπάνες και τις μίζες από τις μεγάλες πολυεθνικές εταιρείες, τα τεράστια δάνεια για να χρηματοδοτηθούν τα μεγάλα έργα (υπερκοστολογημένα από τους εργολάβους και τις κατασκευαστικές εταιρείες) και οι Ολυμπιακοί αγώνες, τη διαρκή εκροή κεφαλαίων, τον μαρασμό του πρωτογενούς τομέα και τη συρρίκνωση του βιομηχανικού τομέα, έχουμε μια εικόνα της περιόδου. Σήμερα έχουμε τη δυνατότητα λόγω χρονικής απόστασης να δούμε τα αποτελέσματα όλων αυτών των επιλογών. Η Ελλάδα σταδιακά οδηγήθηκε στη χρεοκοπίαⁱⁱⁱ.

Ωστόσο η πορεία των καπιταλιστικών αναδιαρθρώσεων δεν ήταν απρόσκοπτη. Την περίοδο αυτή αναπτύχθηκαν σημαντικοί αγώνες όπως: οι κινητοποιήσεις των αγροτών, η απεργία διαρκείας της Ιονικής Τράπεζας, η μεγάλη απεργία διαρκείας των εκπαιδευτικών (Ιανουάριος-Μάρτιος 1996), το αντιπολεμικό κίνημα ενάντια στις ιμπεριαλιστικές επεμβάσεις (Γιουγκοσλαβία-Ιράκ), μαθητικές κινητοποιήσεις κ.ά.. Δυστυχώς η Αριστερά δεν μπόρεσε να ωθήσει τις κοινωνικές, εργατικές κινητοποιήσεις ώστε να έχουν συγκεκριμένα υλικά αποτελέσματα και δεν διαμόρφωσε ένα συγκροτημένα εναλλακτικό πολιτικό σχέδιο ρήξης και ανατροπής των καπιταλιστικών αναδιαρθρώσεων^iv.

Β. Εκπαίδευση

«Γυρίζω τις πλάτες μου στο μέλλον, στο μέλλον που φτιάχνετε όπως θέλετε.
Αφού η ιστορία σάς ανήκει, σαρώστε το λοιπόν αν επιμένετε.
Στ’ αυτιά μου δεν χωράνε υποσχέσεις, το έργο το `χω δει, μη με τρελαίνετε.
Το πλοίο των ονείρων μου με πάει σε κόσμους που εσείς δεν τους αντέχετε…».
Δ. Τσακνής, Γυρίζω τις πλάτες μου στο μέλλον

Η επέλαση του νεοφιλελευθερισμού στη συντηρητική ή στη σοσιαλδημοκρατική του εκδοχή, η καπιταλιστική αναδιάρθρωση της οικονομίας, συνοδεύεται από την αντίστοιχη προσπάθεια αναδιάρθρωσης της εκπαίδευσης. Στόχος είναι η δημιουργία ενός φτηνού, πειθαρχημένου, ευέλικτου και αποδοτικού για το κεφάλαιο σχολείου. Η έννοια της «αγοράς» κατέχει κεντρικό ρόλο στον σχεδιασμό των εκπαιδευτικών αναδιαρθρώσεων. Η αγορά διαπερνά κάθε βαθμίδα εκπαίδευσης και διεισδύει παντού: αναλυτικά προγράμματα, βιβλία, περιεχόμενο («εκμάθηση της μάθησης»). Το «σχολείο της αγοράς» είναι αυτό που υπηρετεί τις στρατηγικές επιδιώξεις του κεφαλαίου, διαμορφώνει δηλαδή τους αυριανούς μισοκαταρτισμένους ελαστικά εργαζόμενους, τους πολυλειτουργικούς εργαζόμενους, τους υπερεξειδικευμένους τεχνικούς και τα φθηνά εργατικά χέρια που χρειάζεται το κεφάλαιο για να αναπαραχθεί και να αυξήσει τα κέρδη του^v. Για τον λόγο αυτό το κεφάλαιο προσπαθεί, αφενός, να μετακυλήσει ένα μεγάλο μέρος των εκπαιδευτικών δαπανών (δίδακτρα, στέγαση, σίτιση, βιβλία κ.λπ.) στα φτωχά, λαϊκά στρώματα και, αφετέρου, να συρρικνώσει το δημόσιο σχολείο ώστε να πετύχει την αναπαραγωγή της εργατικής δύναμης με το μικρότερο δυνατό κόστος. Σταθερά οι κυβερνήσεις από το 1990 επιχειρούν να εφαρμόσουν τις νεοφιλελεύθερες καπιταλιστικές αναδιαρθρώσεις στην εκπαίδευση. Ωστόσο ο χώρος της εκπαίδευσης όλη αυτή την ταραγμένη δεκαετία συγκλονίζεται από μεγάλες κινητοποιήσεις, μαχητικές απεργίες και συγκρούσεις.

– Τον Νοέμβρη του 1990 ο Υπουργός Παιδείας (κυβέρνηση ΝΔ) Βασίλης Κοντογιαννόπουλος επιχείρησε να «αποκαταστήσει την τάξη» στην εκπαίδευση με την ψήφιση σειράς Προεδρικών Διαταγμάτων: Π.Δ. 390/90 «Οργάνωση και Λειτουργία των Δημοτικών Σχολείων», Π.Δ. 392/90 «Οργάνωση και Λειτουργία Λυκείων» και το Π.Δ. 393/90 «Οργάνωση και Λειτουργία Γυμνασίων» (δημοσιεύονται στα ΦΕΚ 154Α, 155Α και 156 Α/ 21-11-1990) τα οποία προβλέπουν επαναφορά αριθμητικής βαθμολογίας και γραπτές εξετάσεις σε όλη την υποχρεωτική εκπαίδευση, διδασκαλία των Αρχαίων από το Γυμνάσιο, κανόνες αμφίεσης (επαναφορά της ποδιάς), τακτικούς εκκλησιασμούς και έπαρση της σημαίας, σύστημα μονάδων για τον παιδαγωγικό έλεγχο των μαθητών κ.λπ.^vi. Τον Δεκέμβρη του 1990 τελούσαν υπό κατάληψη πάνω από 1.100 σχολεία ενώ τον Γενάρη του 1991 τα υπό κατάληψη σχολεία έφτασαν τα 1.690. Απέναντι στις καταλήψεις η κυβέρνηση της Ν.Δ ενεργοποίησε κρατικούς και παρακρατικούς μηχανισμούς. Στην Πάτρα δολοφονείται από ΟΝΝΕΔίτες (Καλαμπόκας, Σπίνος κ.ά.) που επιχειρούσαν να σπάσουν την κατάληψη σχολικού συγκροτήματος, ο καθηγητής Νίκος Τεμπονέρας (8/1/1991). Στην Αθήνα και σε πολλές πόλεις της Ελλάδας ξεσπούν συγκρούσεις. Ο Κοντογιανόπουλος παραιτήθηκε και ανέλαβε ο Γ. Σουφλιάς^vii.

– Ο Γ. Σουφλιάς ξεκινά «εθνικό διάλογο» για να ξεπεράσει την κυβερνητική ήττα του χειμώνα του 1990-91. Ετοιμάζει και περνά από τη Βουλή τα Π.Δ για την αξιολόγηση των εκπαιδευτικών (320/93) και για την αξιολόγηση των μαθητών (426/91). Οι εκπαιδευτικοί αντιδρούν^viii. Σε μεγάλη συγκέντρωση έξω από το Υπουργείο Παιδείας καίγονται μαζικά τα έντυπα της αξιολόγησης. Η κυβέρνηση Μητσοτάκη πέφτει το 1993.

– Ο Υπουργός Παιδείας Δ. Φατούρος (κυβέρνηση ΠΑΣΟΚ, Α. Παπανδρέου) τον Νοέμβρη του 1994 ανέστειλε το Π.Δ 320/93 για την αξιολόγηση των εκπαιδευτικών και ρυθμίζει τη βαθμολογία των μαθητών στα δημοτικά και γυμνάσια με το Π.Δ 409/94.

– Ο Υπουργός Παιδείας Γ. Παπανδρέου (Φλεβάρης 1995) σε κοινή συνέντευξη τύπου με τον Υπουργό Εσωτερικών Κ. Σκανδαλίδη εξαγγέλλουν την «αποκέντρωση του εκπαιδευτικού συστήματος» με την εκχώρηση αρμοδιοτήτων στην Τοπική Αυτοδιοίκηση. Η κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ στην πραγματικότητα επιχειρούσε, χρησιμοποιώντας ως Δούρειο Ίππο την Τοπική Αυτοδιοίκηση, να ξεφορτωθεί την εκπαίδευση, να ρίξει τα βάρη στους γονείς και να ανοίξει τον δρόμο στους χορηγούς^ix. Οι αντιδράσεις των εκπαιδευτικών, ιδιαίτερα των νηπιαγωγών, είναι σφοδρές. Γίνονται μαζικές έκτακτες Γενικές Συνελεύσεις από τους Συλλόγους της Π.Ε και τις ΕΛΜΕ, απεργία και συγκεντρώσεις στο Υπουργείο Παιδείας. Η ΔΟΕ καταφεύγει στο Συμβούλιο της Επικρατείας εναντίον νομαρχών που είχαν ξεκινήσει διαδικασίες για τα νηπιαγωγεία. Η απόφαση είναι καταπέλτης. Η εκχώρηση σχολείων στην Τοπική Αυτοδιοίκηση είναι αντισυνταγματική. Οι «εξαγγελίες» του Γ. Παπανδρέου θα ματαιωθούν.

– Τον Αύγουστο του 1996 το Υπουργείο Παιδείας διαμορφώνει Σχέδιο Νόμου για το «Εθνικό Απολυτήριο» που προβλέπει εξετάσεις σε εθνικό επίπεδο στην Α΄, Β΄ και Γ΄ Λυκείου. Λόγω των εσωκομματικών διεργασιών (διαδοχή του Α. Παπανδρέου από τον Κ. Σημίτη) και των εκλογών του Σεπτέμβρη του 1996, το νομοσχέδιο θα μείνει στα χαρτιά.

– Νέος Υπουργός Παιδείας ανέλαβε ο Γ. Αρσένης. Από τις πρώτες μέρες της σχολικής χρονιάς 1996/97 υπήρχαν σημάδια που έδειχναν ότι η κατάσταση στην εκπαίδευση θα ήταν εκρηκτική. Οι σοβαρές ελλείψεις σε εκπαιδευτικό προσωπικό, η δραματική κατάσταση των σχολείων, που στην πλειοψηφία τους λειτουργούσαν σε διπλή ή και τριπλή βάρδια, σε συνδυασμό με την οικονομική υποβάθμιση των καθηγητών, δημιουργούσαν ένα εκρηκτικό μείγμα. Το «Ενιαίο Μισθολόγιο» που ανακοίνωσε η κυβέρνηση, εξαιρώντας τους υπαλλήλους του Υπουργείου Οικονομικών, ήταν η σταγόνα που ξεχείλισε το ποτήρι της οργής και της αγανάκτησης, αφού προέβλεπε ονομαστικές μειώσεις των αποδοχών» (Ανακοίνωση ΟΛΜΕ 14/1/1997). Την 20^η Ιανουαρίου 1997 οι καθηγητές αρχίζουν μια από τις μεγαλύτερες σε έκταση και ένταση απεργίες που διαρκεί μέχρι την 14^η Μαρτίου. Παράλληλα ξεδιπλώνεται και η απεργία των δασκάλων ενάντια στη λογική της ηγεσίας της ΔΟΕ, όπου κυριαρχεί η ΠΑΣΚ. Η απεργία των δασκάλων κυριολεκτικά επιβλήθηκε από τη βάση, παρά τη λυσσαλέα αντίδραση της πλειοψηφίας του Δ.Σ της ΔΟΕ. Χρειάστηκε να κινητοποιηθεί ολόκληρος ο απεργοσπαστικός μηχανισμός της ΠΑΣΚ, κυρίως στην επαρχία, για να σπάσει η απεργία και το πανεκπαιδευτικό μέτωπο. Χτυπημένη και υπονομευμένη ποικιλότροπα, με ηττοπαθή και αδύναμη ηγεσία, δέσμια του κυβερνητικού συνδικαλισμού, κατασυκοφαντημένη από τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης και απομονωμένη από τα σωματεία και τις Ομοσπονδίες (ΓΣΕΕ-ΑΔΕΔΥ), τελικά η απεργία θα λήξει στις 14 Μάρτη^x. H κυβέρνηση του ΠAΣOK δεν ικανοποίησε παρά ένα ελάχιστο μέρος των οικονομικών αιτημάτων επιδιώκοντας την ήττα της απεργιακής κινητοποίησης και τη ριζική αποδυνάμωση της ισχύος των εκπαιδευτικών συνδικάτων. Ήταν μια τακτική που εφαρμοζόταν για να αποτραπούν οι εργατικές-κοινωνικές διεκδικήσεις, οι οποίες, όπως ισχυριζόταν η κυβέρνηση, αποδυνάμωναν την ανάπτυξη και έθεταν σε κίνδυνο τον «εθνικό στόχο» της συμμετοχής στην O.Ν.Ε. Η απεργία μπορεί να νικήθηκε αλλά άφησε σημαντικές παρακαταθήκες για το μέλλον^xi.

– H ήττα των συνδικαλιστικών οργανώσεων των εκπαιδευτικών την άνοιξη του 1997 άνοιξε διάπλατα το δρόμο για τη νομοθετική προώθηση της νεοφιλελεύθερης-νεοσυντηρητικής αναδιάρθρωσης στην Α/βάθμια και Β/βάθμια εκπαίδευση. Τον Αύγουστο της ίδιας χρονιάς, με κλειστά λόγω διακοπών τα σχολεία, το ΠAΣOK ψήφισε στο Γ΄ Θερινό Τμήμα της Βουλής τον νόμο 2525^xii. O νόμος καταργούσε τα Γενικά, Τεχνικά και Πολυκλαδικά Λύκεια. Καθιέρωνε έναν μόνο τύπο Λυκείου (ουσιαστικά θεωρητικής κατεύθυνσης) και τα Τεχνικά Επαγγελματικά Εκπαιδευτήρια (δεν ήταν ούτε τυπικά ούτε ουσιαστικά ισότιμα με το Λύκειο).

Επίσης πολλαπλασίαζε τον αριθμό των εξεταζόμενων μαθημάτων για την εισαγωγή στα ΑΕΙ-ΤΕΙ. Καθιερωνόταν ένα αυταρχικό πλαίσιο ελέγχου της εργασίας των εκπαιδευτικών από τους συμβούλους της εκπαίδευσης (που ουσιαστικά μεταμορφώνονται σε επιθεωρητές), από τους διευθυντές των σχολείων και από ένα Σώμα Μονίμων Αξιολογητών. Επίσης υπήρχαν άρθρα για τη δημιουργία Ανοικτού Πανεπιστημίου και τη λειτουργία Προγραμμάτων Σπουδών Επιλογής (άνοιγαν το δρόμο για την επιβολή διδάκτρων στην Τριτοβάθμια Εκπαίδευση), για τη λειτουργία του Ολοήμερου Νηπιαγωγείου και Δημοτικού με την ευθύνη των γονέων και της τοπικής αυτοδιοίκησης. Τέλος ο ν.2525 καταργούσε την Επετηρίδα διορισμών αποσυνδέοντας τα πτυχία από την εργασία και προέβλεπε το διαγωνισμό του ΑΣΕΠ για τις προσλήψεις.

Τα βασικά, νεοφιλελεύθερης και νεοσυντηρητικής έμπνευσης, ιδεολογικά και πολιτικά στοιχεία της μεταρρύθμισης Αρσένη εντοπίζονταν στην Λευκή Βίβλο της Ε.Ε (1995) και τις οδηγίες του ΟΟΣΑ (1996). Η ρητορική η οποία στήριζε τον ν.2525 χρησιμοποιούσε όρους όπως η «παγκοσμιοποίηση», η «επιστημονική και τεχνολογική επανάσταση», η «κοινωνία της γνώσης και της πληροφορίας». Οι όροι αυτοί χρησιμοποιούνταν, αφενός, για να νομιμοποιηθεί ιδεολογικά η επιχειρηματικοποίηση και η υπαγωγή της εκπαίδευσης στις ανάγκες του κεφαλαίου και, αφετέρου, για να περιγράψουν μια ασαφή μελλοντική μορφή κοινωνικής οργάνωσης η οποία παρουσιαζόταν ως αναπόδραστη αναγκαιότητα^xiii.

Γ. Το χρονικό του αγώνα^xiv:

«Μου λεν αν φύγω από τον κύκλο θα χαθώ, στα όρια του μοναχά να γυροφέρνω
και πως ο κόσμος είν’ ανήμερο θεριό κι όταν δαγκώνει εγώ καλά είναι να σωπαίνω.
Κι όταν φοβούνται πως μπορεί να τρελαθώ, μου λεν να πάω κρυφά κάπου να κλάψω
και να θυμάμαι πως αυτό το σκηνικό είμαι μικρός, πολύ μικρός για να τ’ αλλάξω.
Μα εγώ μ’ ένα άγριο, περήφανο χορό σαν αετός πάνω απ’ τις λύπες θα πετάξω.
Σιγά μην κλάψω, σιγά μη φοβηθώ, σιγά μην κλάψω, σιγά μη φοβηθώ».
Γ. Αγγελάκας, Σιγά μην κλάψω.

Ο ν.2525, όπως ήταν φυσικό, ξεσήκωσε θύελλα αντιδράσεων στον κόσμο της εκπαίδευσης. Όλο το χειμώνα του 1997 οι Γενικές Συνελεύσεις των Εκπαιδευτικών ήταν μαζικές και, παρά την προσπάθεια των κυβερνητικών πλειοψηφιών στα Δ.Σ της ΟΛΜΕ και της ΔΟΕ να καθησυχάσουν τον κόσμο και να μπλοκάρουν τις αντιδράσεις, φαινόταν πως η εκπαίδευση ήταν καζάνι που έβραζε. Οι 24ωρες απεργίες της ΟΛΜΕ και της ΔΟΕ τον Φλεβάρη και Μάρτη 1998 είχαν σημαντικά ποσοστά, παρά την κόπωση των μονίμων από την απεργία διαρκείας. Ειδικά το θέμα της κατάργησης της Επετηρίδας και η πρόσληψη εκπαιδευτικών μέσα από τις εξετάσεις του ΑΣΕΠ ξεσήκωνε τον κόσμο των αναπληρωτών και της αδιοριστίας. Άνθρωποι που για πολλά χρόνια δούλευαν ως αναπληρωτές σε όλες τις άκρες της Ελλάδας κινδύνευαν να μην ξαναδουλέψουν. Η κυβέρνηση ανακοίνωσε ότι ο διαγωνισμός του ΑΣΕΠ θα γινόταν στις 12-14 Ιούνη.

Ουσιαστικά υπήρχαν δύο τάσεις στο εκπαιδευτικό κίνημα. Η πρώτη ήθελε την πολιτική καταδίκη του διαγωνισμού του ΑΣΕΠ και τη διαμαρτυρία στα εξεταστικά κέντρα (ΟΛΜΕ-ΔΟΕ). Η δεύτερη έβαζε ως στόχο τη ματαίωση του διαγωνισμού και την ανατροπή του νόμου. Φτάσαμε λοιπόν τον Ιούνη, παραμονές του διαγωνισμού, και τα εκπαιδευτικά συνδικάτα (ΟΛΜΕ-ΔΟΕ) κήρυξαν 48ωρη απεργία (11 και 12/6) και κάλεσμα για περιφρούρηση στα εξεταστικά.

– Τετάρτη 10/6: Μαζικό, μαχητικό συλλαλητήριο στην Αθήνα. Κυρίαρχο σύνθημα: «Αύριο θα μπούμε στα εξεταστικά, ο νόμος του Αρσένη θα μείνει στα χαρτιά». Ο Υπουργός Παιδείας δήλωνε: «Το κράτος είναι υποχρεωμένο να προστατεύσει τη νομιμότητα γιατί ορισμένοι ουσιαστικά δεν δηλώνουν μόνο την αντίθεσή τους στις εξετάσεις, μερικοί θέλουν ουσιαστικά να καταλύσουν το κράτος…». Στην επαρχία καταλαμβάνονται εξεταστικά κέντρα. Πρώτα στον Πύργο (1^ο Λύκειο στις 9/6), μετά στη Ρόδο (2^ο Λύκειο στις 10/6) και στη Λαμία (2^ο Λύκειο στις 10/6). Άγριο ξύλο με γκλομπ και δακρυγόνα στο Αγρίνιο και στην Κοζάνη.

– Πέμπτη 11/6: Από άκρη σε άκρη σε όλη την Ελλάδα αναπτύσσεται ένα πρωτόγνωρο κίνημα αντίστασης. Τα 30 εξεταστικά κέντρα πολιορκούνται από χιλιάδες εκπαιδευτικούς, φοιτητές, νεολαίους. Πρωτοφανής όμως είναι και η αγριότητα των δυνάμεων καταστολής που έχει εξαπολύσει η κυβέρνηση. Ξύλο, δακρυγόνα και χημικά, συλλήψεις και ξυλοδαρμοί συνθέτουν το σκηνικό. Το υπό κατάληψη 1^ο Λύκειο Πεύκης εκκενώνεται από τα ΜΑΤ. Συλλαμβάνονται ο Ν. Γιαννόπουλος και ο Γ. Αλμπάνης. Ακόμα πιο βάρβαρη είναι η επίθεση της αστυνομίας στο 18^ο Λύκειο στα Πατήσια. Συλλαμβάνονται οι Γ. Καρούτσος, Β. Αρβανίτης, Δ. Μαργιόλης, Κρ. Ηλιόπουλος, Στ. Φατούρος, Α. Πλεμμένος.

Στον Άλιμο τα ΜΑΤ χτυπούν αλύπητα 500 εκπαιδευτικούς. Στη Θεσ/νίκη η πορεία των εκπαιδευτικών φτάνει έξω από το εξεταστικό κέντρο και χτυπιέται με δακρυγόνα. Υπάρχουν δεκάδες τραυματίες και συλλήψεις. Στην Πάτρα οι διαδηλωτές απωθούνται με χρήση δακρυγόνων και γκλομπς. Στον Έβρο, στη Ροδόπη, στην Κοζάνη, στα Γιάννενα, στο Αγρίνιο, στον Πύργο, στο Βόλο, στο Ρέθυμνο, στο Ηράκλειο και σε άλλες πόλεις χιλιάδες εκπαιδευτικοί, φοιτητές και εργαζόμενοι μαχητικά και δυναμικά αντιστέκονται στην κρατική βία.

– Παρασκευή 12/6: Πρώτη μέρα του «διαγωνισμού της ντροπής». Από τις πρώτες πρωινές ώρες τα περισσότερα εξεταστικά κέντρα σε όλη τη χώρα μετατρέπονται σε πεδία μάχης. Με γκλομπς, χημικά, δακρυγόνα, σφαίρες από καουτσούκ τα ΜΑΤ χτυπούν αλύπητα τους διαδηλωτές. Τα σοβαρότερα επεισόδια γίνονται στο 18^ο Λύκειο Πατησίων, στον Άλιμο, στην Αγία Παρασκευή, στην Τούμπα της Θεσ/νίκης, στην Κοζάνη, στη Βέροια, στην Αλεξανδρούπολη, στην Λαμία, στο Αγρίνιο. Εκατοντάδες διαδηλωτές τραυματίζονται, δεκάδες συλλαμβάνονται και κακοποιούνται. Ο Γ. Αρσένης δηλώνει: «Είμαι ιδιαίτερα ικανοποιημένος από την ανταπόκριση στο σημερινό διαγωνισμό».

– Σάββατο 13/6: Η δεύτερη μέρα του διαγωνισμού σημαδεύεται από την ένταση της κρατικής τρομοκρατίας. Τα «ΜΑΤ του εκσυγχρονισμού» επιτίθενται σε ό,τι κινείται, ακόμα κι εκατοντάδες μέτρα από τα εξεταστικά κέντρα. Οι εκκαθαριστικές επιχειρήσεις εναντίον των εκπαιδευτικών στην Πεύκη, στον Άλιμο, στην Κοζάνη, στη Ρόδο, στο Ηράκλειο, στην Πάτρα, στα Γιάννενα, στη Θεσ/νίκη, στη Χαλκίδα και αλλού έχουν ως αποτέλεσμα τον τραυματισμό εκατοντάδων εκπαιδευτικών.

– Κυριακή 14/6: Με αμείωτη ένταση συνεχίζονται οι συγκρούσεις έξω από τα εξεταστικά κέντρα για τρίτη συνεχόμενη μέρα. Με γενναιότητα και αποφασιστικότητα οι διαδηλωτές δίνουν μάθημα αξιοπρέπειας, αψηφώντας την κτηνωδία των δυνάμεων καταστολής. Δεκάδες συλληφθέντες χτυπιούνται και φορτώνονται όλες τις κατηγορίες του Ποινικού Κώδικα. Τα σοβαρότερα επεισόδια με χρήση δακρυγόνων, χημικών γίνονται στο 18^ο Λύκειο Πατησίων, στις Σέρρες, στη Θεσ/νίκη, στη Λαμία και στη Ρόδο.

– Δευτέρα 15/6: Ο διαγωνισμός είναι ένας «άταφος νεκρός». Ο ν.2525 έχει δεχτεί καίριο πλήγμα. Η καταδίκη της κρατικής βίας και της κυβερνητικής πολιτικής παίρνει παλλαϊκές διαστάσεις. Χιλιάδες εκπαιδευτικοί και φοιτητές συγκεντρώνονται στα δικαστήρια της Ευελπίδων για συμπαράσταση στους συλληφθέντες των προηγούμενων ημερών.

– Τρίτη 16/6: Νέα συγκέντρωση συμπαράστασης στα δικαστήρια για τους συλληφθέντες των προηγούμενων ημερών. Τάγμα εφόδου της Χρυσής Αυγής, με επικεφαλής τον υπαρχηγό της Χρυσής Αυγής Α. Ανδρουτσόπουλο (Περίανδρο) στις 5.00 μ.μ. χτυπά αιφνιδιαστικά τον Δ. Κουσουρή, μέλος του ΚΣ της ΕΦΕΕ, τον Η. Φωτιάδη, μέλος του ΔΣ του Συλλόγου Φοιτητών Ηλεκτρολόγων του ΕΜΠ και τον Γ. Καραμπατσόλη, αδιόριστο εκπαιδευτικό, στο καφενεδάκι απέναντι από τα δικαστήρια της Ευελπίδων. Η ομάδα των χρυσαυγιτών, που λίγο πριν συνομιλούσε και χαριεντίζονταν με τους άνδρες των ΜΑΤ, με ρόπαλα ορμά για να σκοτώσει. Τραυματίζουν θανάσιμα το Δ. Κουσουρή, που εισάγεται στην εντατική με βαρύτατες κρανιοεγκεφαλικές κακώσεις, και πιο ελαφρά τους δύο άλλους. Ο Υπουργός Δημοσίας Τάξης Γ. Ρωμαίος κυνικά ταυτίζει τα θύματα με τους δράστες μιλώντας «για σύγκρουση ακροκινούμενων ομάδων»^xv.

– 18/6: Δυναμική συγκέντρωση στην πλατεία Κάνιγγος και πορεία περίπου 3.000 εκπαιδευτικών στην Αθήνα. Τα συνθήματα που κυριαρχούν αναφέρονται στη βία, στην καταστολή, στις δίκες των συλληφθέντων και στον τραυματισμό του Δ. Κουσουρή: «Το φασισμό τσακίζουν αγώνες λαϊκοί», «Δικαίωμα στη μόρφωση για όλα τα παιδιά, ο νόμος του Αρσένη θα μείνει στα χαρτιά», «Ο Κουσουρής είμαστε εμείς, φασίστα Αρσένη να παραιτηθείς» κ.ά.. Στην πλατεία Κάνιγγος, σε συγκρούσεις και λίγο πριν πυρποληθεί περιπολικό της Τροχαίας από αναρχικούς, αστυνομικός πυροβολεί και τραυματίζει σοβαρά στην κοιλιακή χώρα τον εκπαιδευτικό Απ. Γκαγκόμοιρο.

Το τελικό χτύπημα στον ν.2525, παρά τη στήριξη των ΜΜΕ, δόθηκε από ένα κύμα μαθητικών καταλήψεων και μαζικών διαδηλώσεων από το Νοέμβρη του 1998 (400 σχολεία υπό κατάληψη) μέχρι το Γενάρη του 1999 (1.050 σχολεία). Η «μεταρρύθμιση» ήταν πλέον πολιτικά νεκρή και ο διάδοχος του Γ. Αρσένη στο Υπουργείο Παιδείας ανέλαβε τη συστηματική αποδόμησή της μετά τις εκλογές του 2000 και την οριακή νίκη του ΠΑΣΟΚ^xvi.

Γ. Επιμύθιο:

«Απ’ το κακό και τ’ άδικο διωγμένο κι όπως ενήστευες τη δίκοπη ζωή,
σε βρήκα ξαφνικά σημαδεμένο να σ’ έχει ο κάτω κόσμος ξεγραμμένο
κι ο πάνω κόσμος να ‘ναι οι τροχοί που σ’ έχουν στα στενά κυνηγημένο…
Και πήρες του καιρού τ’ αλφαβητάρι και της αγάπης λόγια φυλαχτό,
για να βρει πάλι ρίζα το χορτάρι και πήρες την ελπίδα και τη χάρη,

ψηλά να πας να χτίσεις κιβωτό με την ελπίδα μόνο και τη χάρη».

Μάνος Ελευθερίου, Δίκοπη ζωή

Ο ν.2525/97 αποτελεί έναν κρίκο στην αλυσίδα των προσπαθειών για την εκπαιδευτική αναδιάρθρωση που επιχειρείται από το 1990. Η κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ με την αμέριστη βοήθεια του αστικού τύπου, ξεπερνώντας σε νοσηρή φαντασία και τη ΝΔ, προσπάθησε να εφαρμόσει έναν βάρβαρο νόμο των κοινωνικών-ταξικών φραγμών και της πλήρους υποταγής των εκπαιδευτικών. Επεδίωξαν με ένα χτύπημα να σαρώσουν ό,τι απόμεινε από το δημόσιο σχολείο, να πετάξουν τους φτωχούς μαθητές στη μαθητεία και την αμάθεια, να μετατρέψουν το σχολείο σε εξεταστικό κέντρο-στρατώνα, να τσακίσουν τη μόνιμη, σταθερή εργασία και να επιβάλλουν σιδερένια πειθαρχία στον εκπαιδευτικό κόσμο.

Ο αγώνας για τη ματαίωση του διαγωνισμού του ΑΣΕΠ και την ανατροπή του Ν. 2525 τον Ιούνη του 1998 ήταν μια σπουδαία έκφραση λαϊκού αγώνα με εκτατικά κι εντατικά στοιχεία, ο οποίος συνεπήρε χιλιάδες αγωνιστές και γαλβάνισε χιλιάδες νέους ανθρώπους στο καμίνι του αγώνα. Για πρώτη φορά ο κόσμος κατάλαβε πως ο «εκσυγχρονισμός» του Σημίτη δεν είναι αήττητος. Όλες τις μέρες έξω από τα εξεταστικά συσπειρώνονταν ένα συμπαγές μπλοκ αγώνα που αποτελούνταν από εκπαιδευτικούς (μόνιμους, αναπληρωτές και αδιόριστους), φοιτητές, μαθητές, νεολαίους και εργαζόμενους. Την Παρασκευή 12/6 στον Άλιμο οι εργαζόμενοι του Δήμου Ελληνικού με μικροφωνική εγκατάσταση πάνω σε ένα αυτοκίνητο καλούσαν τον κόσμο να βοηθήσει τους εκπαιδευτικούς, ενώ οι μαθητές από τα διπλανά Γυμνάσια αυθόρμητα ενώθηκαν με τους διαδηλωτές. Την ίδια μέρα στην Πάτρα στα μπλόκα των εκπαιδευτικών συμμετείχαν οι εργαζόμενοι στα εργοστάσια της ΜΙΣΚΟ και της ΚΟΚΑ-ΚΟΛΑ, πρώην εργαζόμενοι της Πειραϊκής Πατραϊκής κ.ά. Οι κάτοικοι των εργατικών κατοικιών γύρω από το εξεταστικό κέντρο, όταν η αστυνομία έκοψε το ρεύμα, άναψαν τα φώτα των σπιτιών τους και βοηθούσαν τους συγκεντρωμένους. Στα Γιάννενα στο μπλοκ κατέβηκαν μαθητές, εργαζόμενοι από το εργοστάσιο της Σπάιντερ και τη Δημοτική Επιχείρηση Ύδρευσης. Στα Πατήσια, στην Τούμπα, στο Αγρίνιο, στον Πύργο, στη Ρόδο, σε όλες τις πόλεις, οι κάτοικοι άνοιγαν τα σπίτια τους για τους χτυπημένους και όσους κινδύνευαν να συλληφθούν, μοίραζαν λεμόνια για τα δακρυγόνα, νερό και τρόφιμα. Απέναντι σε αυτό το μπλοκ η κυβέρνηση παρέταξε τους πληρωμένους κονδυλοφόρους των ΜΜΕ που λασπολογούσαν, καθύβριζαν και συκοφαντούσαν τον αγώνα, τους σιτιζόμενους από τα ευρωπαϊκά κονδύλια καθηγητάδες-διανοούμενους^xvii, την Ομοσπονδία Φροντιστών Ελλάδας^xviii, τους εισαγγελείς, φυσικά τη βία των ΜΑΤ και της αστυνομίας και τελικά τις δολοφονικές συμμορίες των παρακρατικών ναζιστών της Χρυσής Αυγής. Οι μάσκες έπεσαν. Ο εκσυγχρονισμός σταμάτησε να δείχνει τα ψεύτικα, φιλολαϊκά, «σοσιαλιστικά» χαμόγελα κι έδειξε το αληθινό του πρόσωπο. Το πενθήμερο του αγώνα δεν ηττήθηκε αλλά άνοιξε την αυλαία των αγώνων του μέλλοντος. Το Υπουργείο Παιδείας τα επόμενα χρόνια υποχρεώθηκε να διορίσει όλους τους αποφοίτους των Παιδαγωγικών Ακαδημιών και Παιδαγωγικών Τμημάτων που δούλευαν για χρόνια ως αναπληρωτές και χιλιάδες αδιόριστους δασκάλους και καθηγητές.

Σπουδαίο και σημαντικό ρόλο στη μάχη των εξεταστικών κέντρων και στην αποδόμηση του ν. 2425 έπαιξε η Πανελλήνια Ένωση Αδιόριστων Εκπαιδευτικών (ΠΕΑΕ). Η ΠΕΑΕ από το 1990 συσπείρωνε τα πιο μαχητικά και πολιτικοποιημένα τμήματα των αδιόριστων εκπαιδευτικών και υπερασπιζόταν την ύπαρξη και λειτουργία της επετηρίδας διορισμών, διεκδικούσε μαζικούς, μόνιμους διορισμούς σε όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης, πτυχία με κατοχυρωμένα εργασιακά δικαιώματα, συνδικαλιστικά δικαιώματα για όλους τους ελαστικά εργαζόμενους εκπαιδευτικούς (αναπληρωτές-ωρομίσθιους) και ένταξή τους στα συνδικάτα της εκπαίδευσης (ΔΟΕ-ΟΛΜΕ), προχωρώντας με νέους τρόπους συνδικαλιστικής και πολιτικής δράσης, καθιερώνοντας το μαχητικό ακτιβισμό στο χώρο της συνδικαλιστικής έκφρασης των εκπαιδευτικών της Δημόσιας Εκπαίδευσης, συμμετέχοντας ενεργά και καθοριστικά σε όλες τις μεγάλες εκπαιδευτικές απεργίες και μάχες της περιόδου. Από το καλοκαίρι του 1997 που ο Ν. 2525 δόθηκε στη δημοσιότητα μέχρι και τη μάχη για την ακύρωση του διαγωνισμού, η ΠΕΑΕ είχε προχωρήσει σε δεκάδες μαχητικές συνελεύσεις, συγκεντρώσεις, πορείες, παρεμβάσεις σε Ομοσπονδίες και με «δουλειά μυρμηγκιού» είχε αποδομήσει όλα τα επιχειρήματα του Υπουργείου και των υποστηρικτών του νόμου. Παρά τις προσπάθειες του Υπουργείου Παιδείας και των παρατάξεων των Ομοσπονδιών (ΠΑΣΚ, ΔΑΚΕ, ΣΥΝ) να διασπάσουν την ΠΕΑΕ, αυτή σήκωσε το μεγάλο βάρος του αγώνα^xix.

Ο γραφειοκρατικός, κυβερνητικός συνδικαλισμός, που αναπτύχθηκε κυρίως μετά το 1981 της συνδιαχείρισης και των κοινωνικών διαλόγων και ο οποίος στην πραγματικότητα έβαζε πλάτη για να περνά η εκάστοτε Κυβέρνηση (ΠΑΣΟΚ και ΝΔ) την εκπαιδευτική της πολιτική ευκολότερα, έφτασε στο όριο του και απογυμνώθηκε εντελώς. Οι πλειοψηφίες των ΔΣ των Εκπαιδευτικών Ομοσπονδιών (ΔΟΕ-ΟΛΜΕ) αλλά και της ΑΔΕΔΥ ξεπεράστηκαν από τα γεγονότα^xx. Οι εκπαιδευτικοί της βάσης πήραν για πρώτη φορά στα χέρια τους των αγώνα. Νέες συνδικαλιστικές δυνάμεις αναδύθηκαν για να καλύψουν το κενό. Μέσα στη μεγάλη απεργία του 1997 και ιδίως στον αγώνα των εξεταστικών κέντρων διακρίθηκαν οι δυνάμεις της εκπαιδευτικής Αριστεράς που συγκρότησαν τις Παρεμβάσεις Κινήσεις Συσπειρώσεις (Α/θμιας και Β/θμιας).

Ο ν.2525/97 άφησε πίσω του ερείπια. Άφησε πίσω μια υποχρηματοδοτημένη εκπαίδευση που συντηρείται σε μεγάλο μέρος από τα ευρωπαϊκά κονδύλια, άφησε ένα απαξιωμένο Λύκειο όπου η γνώση έχει μετατραπεί σε απόγνωση, νομιμοποίησε και ισχυροποίησε το ρόλο της παραπαιδείας οξύνοντας τους ταξικούς φραγμούς, άφησε ένα Ολοήμερο Σχολείο φτωχό, κακορίζικο και άθλιο, άνοιξε το δρόμο για την ωρομισθία και την δια βίου εργασιακή περιπλάνηση των αναπληρωτών, άφησε την αξιολόγηση-χειραγώγηση να επικρέμεται ως «δαμόκλειος σπάθη» πάνω από τα κεφάλια των εκπαιδευτικών, να έρχεται και να επανέρχεται στις επόμενες «μεταρρυθμίσεις» που ακολούθησαν. Έρευνα της OΛME που δημοσιεύτηκε τον Ιούλιο του 2002, τέσσερα μόλις χρόνια μετά την εφαρμογή των διατάξεων του νόμου 2525, το ποσοστό των μαθητών που αποφοιτούσαν από το Λύκειο μειώθηκε κατά 33%. Το ποσοστό των μαθητών που παρακολουθούσαν τα υποβαθμισμένα Τεχνικά Επαγγελματικά Εκπαιδευτήρια, οι οποίοι προέρχονται κατά κύριο λόγο από τις λαϊκές κοινωνικές τάξεις, αυξήθηκε από 25,5% σε 37,2%!!!

Η ιστορία γράφεται πάντα συλλογικά και για αυτό το άρθρο αφιερώνεται σε όσους βρέθηκαν μέσα στις φλόγες του αγώνα, σε Γενικές Συνελεύσεις, πορείες, συγκεντρώσεις, διαδηλώσεις, αντιμετωπίζοντας τη βία της αστυνομίας, τα δακρυγόνα, το ξύλο και τις συλλήψεις. Σε αυτούς που ονειρεύτηκαν έναν ταξικό, ριζοσπαστικό, ακηδεμόνευτο συνδικαλισμό, σε αυτούς που συνεχίζουν να παλεύουν για την κοινωνική χειραφέτηση και οραματίζονται την εκπαιδευτική αναγέννηση του τόπου. Σε αυτούς που συνεχίζουν και όσους έφυγαν νωρίς…

«Εδώ στη μέση της πλατείας έξαλλος θα κραυγάζω.
Θα ξεσκεπάζω μπρος στα μάτια σας
τα πράγματα που τάχα δεν ξέρετε.
Λοιπόν, όσο κι αν οι υποτακτικοί ψεκάζουνε μ’ αρώματα
όσο κι αν παραλλάζει τη φωνή ο άλλος ο χώρος
όσο κι αν κάποτε τα μπερδεύω εγώ ο ίδιος
κάτι θα φτάσει τελικά
στον προορισμό του».
Τίτος Πατρίκιος, Αντιδικίες

Σημειώσεις