της Βιολέττας Πατέλη,
Νερό: αναπόσπαστο κομμάτι σύστασης κάθε πολιτισμού. Καλύπτοντας το 70% του πλανήτη μας, τo νερό δημιούργησε κόσμους, γέννησε θεότητες, μετέφερε τους θνητούς από τη ζωή στον θάνατο, «ξέπλυνε» συνειδήσεις, μύησε στο μεταφυσικό, απομάκρυνε τον πόνο, εξάγνισε ψυχές. Ανέκαθεν καθόριζε τη βιωσιμότητα ολόκληρων λαών και, όπως φαίνεται, θα καθορίσει ακόμα πιο αποφασιστικά την ανθρώπινη δραστηριότητα στο μέλλον.
Κατοχυρωμένο μόλις το 2010 ύστερα από πρωτοβουλίες και πιέσεις κινημάτων από όλο τον κόσμο, με αποκορύφωμα την καμπάνια Right2water, το δικαίωμα στο νερό είναι από τα πιο «πρόσφατα» ανθρώπινα δικαιώματα που αναγνώρισε επίσημα ο ΟΗΕ. Σύμφωνα με σχετική διακήρυξή του «κάθε άνθρωπος δικαιούται πρόσβαση σε επαρκή, ασφαλή, αποδεκτή, εύκολα προσβάσιμη και οικονομικά προσιτή υδροδότηση για προσωπική και οικιακή χρήση».
Τη Δευτέρα 20/3/2023 η κυβέρνηση θα καταθέσει για ψήφιση στη Βουλή το πολυνομοσχέδιο του Υπουργείου Ενέργειας που ανοίγει τον δρόμο για την ιδιωτικοποίηση των υπηρεσιών ύδρευσης – αποχέτευσης και της διαχείρισης αστικών αποβλήτων. Η σημαντικότερη αλλαγή που φέρνει το πολυνομοσχέδιο είναι ότι οι κρατικές αρμοδιότητες ρύθμισης και ελέγχου όλων των φορέων παροχής της δημόσιας υπηρεσίας ύδρευσης και αποχέτευσης της χώρας αφαιρούνται από το αρμόδιο υπουργείο και ανατίθενται στην ανεξάρτητη Ρυθμιστική Αρχή Ενέργειας (ΡΑΕ). Το ζήτημα που προκύπτει με αυτή τη μεταβολή είναι ότι η υπαγωγή του ελέγχου ενός αγαθού κοινής ωφελείας, όπως το νερό, σε μια ρυθμιστική αρχή έχει νόημα όταν η αγορά παροχής τού εν λόγω αγαθού ιδιωτικοποιείται και απελευθερώνεται. Και όλα αυτά με παράκαμψη των επιταγών του Συντάγματος και αλλεπάλληλων αποφάσεων του ΣτΕ.
Η ιδιωτικοποίηση του νερού στην Ελλάδα βρίσκεται διαρκώς στην πολιτική ατζέντα μετά το 2010 και την υπογραφή του 1ου Μνημονίου.
Όταν το 1989 η Θάτσερ προχώρησε στην ιδιωτικοποίηση του Βρετανικού δικτύου ύδρευσης, σε ερώτηση δημοσιογράφου «γιατί ιδιωτικοποιείτε το νερό;», εκείνη απάντησε: «για να μάθουμε πόσο κοστίζει». Η ποιότητα του νερού στην περίπτωση της Μ. Βρετανίας ναι μεν βελτιώθηκε, αλλά τα τιμολόγια διπλασιάστηκαν και οι καταναλωτές διαμαρτύρονται για το αδικαιολόγητα υψηλό, παρά τον ανταγωνισμό, κόστος, εφόσον σήμερα υπάρχουν τέσσερις τέτοιες εταιρίες στο Ηνωμένο Βασίλειο. Το ’93 η ιδιωτικοποίηση «έπιασε» Αργεντινή όπου τις απανωτές αυξήσεις στους λογαριασμούς διάνθισαν σκάνδαλα διαφθοράς. Παρόμοια φαινόμενα παρατηρήθηκαν στη Νικαράγουα, την Τανζανία και αλλού. Μία από τις χειρότερες επιδημίες χολέρας στη Ν. Αφρική αρχές της δεκαετίας συνδέθηκε με το ιδιωτικοποιημένο μεν, πλην κακοσυντηρημένο δίκτυο ύδρευσης του Γιοχάνεσμπουργκ και συγκεκριμένα των φτωχότερων προαστίων του. Στην Πορτογαλία οι κάτοικοι της περιοχής Πάκος ντε Φερέιρα ξεσηκώθηκαν, όταν η ιδιωτική εταιρία που ανέλαβε την εκεί υδροδότηση αύξησε τους λογαριασμούς 400%(!). Στη Γαλλία πάλι ο δήμος του Παρισιού αποφάσισε να αναλάβει ο ίδιος την υδροδότηση της πόλης, αφήνοντας τις εταιρίες Suez και Veolia που την «έτρεχαν» από το ’85 στα… κρύα του λουτρού ύστερα από παράπονα για κακοδιαχείριση και κερδοσκοπία. Ιδιώτες εξακολουθούν ωστόσο να ελέγχουν το 70% των γαλλικών νερών. Στην Ολλανδία έχουν κατοχυρώσει τον αποκλειστικά δημόσιο χαρακτήρα των υπηρεσιών ύδρευσης, ενώ στη Γερμανία μόνο ο δήμος Βερολίνου εμπιστεύεται την υδροδότηση σε ιδιώτες. Αλλά εκεί που η ιδιωτικοποίηση του νερού πυροδότησε πραγματική επανάσταση με σοβαρά επεισόδια, πολλούς τραυματίες, ακόμα και νεκρούς ήταν στην Κοτσαμπάμπα της Βολιβίας το 2000, όταν η εταιρία Bechtel το «τερμάτισε» εφόσον, όχι μόνο τριπλασίασε τα τιμολόγια, αλλά έπιασε να ιδιωτικοποιήσει και το νερό της βροχής…! Και ναι, η νίκη τη φορά αυτή χαμογέλασε στους φτωχούς.
Οι ιδιώτες επενδυτές υπόσχονται έργα υποδομής, επενδύσεις, θέσεις εργασίας, περιβαλλοντικό προσανατολισμό και άλλα τέτοια ωραία. Στην πράξη όμως όλα αυτά αποδεικνύονται τις περισσότερες φορές φούμαρα. Τα σκάνδαλα διαφθοράς, κερδοσκοπίας και κακοδιαχείρισης που συνδέθηκαν με πολλές ιδιωτικοποιήσεις δικτύων ύδρευσης ανά τον κόσμο και οι διαμαρτυρίες που ξεσήκωσαν –ακόμα και σε περιπτώσεις σύμπραξης δημόσιου και ιδιωτικού τομέα, που είναι η τελευταία «μόδα»- ανέστρεψαν το κλίμα και έκαναν συνείδηση ότι το νερό είναι από τα δημόσια εκείνα αγαθά που δεν είναι για να μπαίνουν ούτε στο ζύγι, ούτε στη βιτρίνα.
Η κατακόρυφη αύξηση της τιμής του νερού, η αύξηση των διαρροών λόγω πλημμελούς συντήρησης των δικτύων και η πτώση της ποιότητας του νερού είναι οι λόγοι που τα τελευταία χρόνια έχουν συμβεί δεκάδες επανακρατικοποιήσεις ή ακυρώσεις ιδιωτικοποιήσεων εταιρειών παροχής νερού σε όλο τον κόσμο έπειτα από την κατά γενική ομολογία αποτυχία των ιδιωτικοποιήσεων και κάτω υπό την πίεση ισχυρών κοινωνικών κινημάτων.
Πιθανά δεν είμαστε σε θέση να γνωρίζουμε αν οι «περιπέτειες» του νερού από τα κρατικά στα ιδιωτικά μονοπώλια και πίσω έλυσε την απορία που εξέφρασε η Θάτσερ (και μπορεί να εκφράσει ο οποιοσδήποτε «οικονομικά ανήσυχος» νους) σχετικά με το πραγματικό κόστος του νερού που φτάνει στο σπίτι μας, αλλά το «ιστορικό» του νερού αποτελεί ένα επαρκές επιχείρημα υπέρ του ελέγχου των δικτύων του από το δημόσιο.
Ένα αγαθό όχι μόνο απειλούμενο (ο λόγος πάντα για το καθαρό, πόσιμο νερό), αλλά και κατανεμημένο τόσο ανισομερώς ώστε, συνυπολογίζοντας τη διαρκή αύξηση του ανθρώπινου πληθυσμού και τις συγκρούσεις για τον έλεγχο των υδάτινων αποθεμάτων, φαίνεται να δικαιώνει όσους πιστεύουν ότι ο επόμενος παγκόσμιος πόλεμος θα γίνει –αν δεν τον προλάβουμε– για το νερό.
Υπάρχει τεράστια ανάγκη να δυναμώσει ο αγώνας της κοινωνίας για την επανάκτηση όλων των ιδιωτικοποιημένων κοινωνικών αγαθών. Αρχής γενομένης από την ενέργεια, όπου η επαναφορά της στο δημόσιο επείγει λόγω των αυξήσεων στις τιμές και λόγω της ανάγκης εκπόνησης συνολικού κοινωνικού σχεδιασμού για την ενεργειακή μετάβαση εξαιτίας της κλιματικής κρίσης. Αλλά και από τη δημόσια υγεία, η σημασία της οποίας αναδείχθηκε ξεκάθαρα στην πανδημία με το προσωπικό των δημόσιων νοσοκομείων να δίνει μέχρι τέλους τη μάχη να σωθούν ανθρώπινες ζωές, και τον ιδιωτικό τομέα να αισχροκερδεί. Η δολοφονία στα Τέμπη – αποτέλεσμα της ιδιωτικοποίησης των σιδηροδρόμων πρέπει να γίνει η αρχή για να πούμε ξανά ότι το νερό, η ενέργεια, η υγεία, η παιδεία, όπως και οι μεταφορές, οι τηλεπικοινωνίες, οι δημόσιοι χώροι, τα δάση είναι δημόσια αγαθά και θα πρέπει να προσφέρονται σε όλους τους πολίτες δωρεάν ή σε συμβολικές τιμές, καθώς σχετίζονται με την ικανοποίηση των βασικών κοινωνικών μας αναγκών και των δικαιωμάτων μας. Απέναντι στη νεοφιλελεύθερη φρενίτιδα αποθέωσης της ελεύθερης αγοράς και των ιδιωτικοποιήσεων, μία νίκη της κατοχύρωσης του δημόσιου χαρακτήρα του νερού, να ανοίξει το δρόμο για να πάρουμε πίσω όλα όσα μας ανήκουν!
