του Απόστολου Νικολόπουλου,
Την περασμένη εβδομάδα πραγματοποιήθηκε η Σύνοδος για την ελληνοαμερικανική συνεργασία στον τομέα της ανώτατης εκπαίδευσης «Pharos Summit 2022», όπου μετείχαν αντιπρόσωποι από 30 Πανεπιστήμια των ΗΠΑ και από τα 24 της Ελλάδας. Στις 6 Νοέμβρη έγινε ένα Εισαγωγικό Εργαστήριο για τους αντιπροσώπους και τη Κυριακή 7 Νοέμβρη πραγματοποιήθηκε η εναρκτήρια εκδήλωση. Δόθηκε μεγάλη δημοσιότητα και έμφαση στο γεγονός, αφού σε αυτή μίλησε ο πρωθυπουργός, ο πρεσβευτής των ΗΠΑ και υψηλόβαθμα στελέχη των ΗΠΑ για εκπαιδευτικά και πολιτιστικά θέματα. Στη συνέχεια, μέσα στη βδομάδα, έγιναν πολυάριθμες και στοχευμένες επαφές των αντιπροσώπων των αμερικανικών πανεπιστημίων με αντίστοιχους των ελληνικών μέσα στην επόμενη εβδομάδα, με σκοπό την εξεύρεση κοινών πεδίων για διεθνείς συνέργειες των ΑΕΙ. Η «δουλειά» στηνόταν εδώ και τρία χρόνια, με συστηματικές επαφές από το 2019, ενώ ήδη στις 6/11 είχε ανακοινωθεί η ίδρυση «Διεθνούς Κέντρου Εκπαίδευσης» του Πανεπιστήμιου Columbia στην Αθήνα.
Οι ενημερώσεις και συνεντεύξεις από μεριάς της κυβέρνησης ήταν διθυραμβικές. Η υπουργός μίλησε για «ιστορικές ημέρες για τη χώρα μας», είπε ότι «η Ελλάδα γίνεται φάρος» και «βγαίνει από την άκρη», και άλλα πολλά. Αρκετά δείγματα μεγαλοστομίας βρίσκουμε και στην ομιλία του πρωθυπουργού ή σε άρθρα βουλευτών. Βροχή τα οφέλη! Ακούγοντάς τους, θα νόμιζε κανείς ότι οι ελληνικές οικογένειες πρέπει να αρχίσουν να σκέφτονται στα σοβαρά σε ποιο αμερικανικό πανεπιστήμιο πρέπει να σπουδάσουν τα παιδιά τους. Πρωτόγνωρα πράγματα συμβαίνουν, ανοίγονται δρόμοι δόξας λαμπρής για τη χώρα μας!
Πριν μπούμε στην ουσία λοιπόν, χρειάζεται πρώτα να βάλουμε τα θέματα στην πραγματική τους διάσταση. Τα ελληνικά πανεπιστήμια ήδη έχουν συνάψει αρκετές διεθνείς συνεργασίες. Δεν πρόκειται για κάτι πρωτόγνωρο. Πολλά μετέχουν ήδη σε Ευρωπαϊκά Πανεπιστήμια, δηλαδή στα δίκτυα πανεπιστημίων που συγκροτούνται στο χώρο της ΕΕ και αποτελούν τη «ναυαρχίδα» των αντιδραστικών αλλαγών στα ΑΕΙ σύμφωνα με τις επιταγές του κεφαλαίου. Επίσης, τα 25 από τα 30 αμερικάνικα πανεπιστήμια της Συνόδου έχουν ήδη συμπράξει με ελληνικά. Το ζητούμενο της πρωτοβουλίας ήταν να πληθύνουν και να «βαθύνουν» οι συνεργασίες, «πατώντας» στις νομοθετικές αλλαγές που έχουν προχωρήσει και μετατρέπουν τα ελληνικά ΑΕΙ σε «σούπερ-μάρκετ» εκπαιδευτικών και ερευνητικών υπηρεσιών.
Επιπλέον, όσον αφορά τις πολυδιαφημισμένες «ωφέλειες» που ακούγονται, πώς θα δεχτούν πανεπιστήμια των ΗΠΑ φοιτητές στη χώρα τους για 1-2 εξάμηνα ή για τα «διπλά πτυχία», χωρίς να εξασφαλιστεί χρηματοδότηση για τα δίδακτρα; Και γιατί να προτιμήσει κάποιος το εξάμηνο στις ΗΠΑ που θα παρέχει κάποιες πιστωτικές μονάδες, όταν στην εκπαιδευτική «πιάτσα» υπάρχουν άλλες, «πιο συμφέρουσες» λύσεις; Διευκρινίζω ότι ακόμα δεν μιλάμε για την ουσία του θέματος, αλλά επισημαίνουμε τη διάκριση μεταξύ προπαγάνδας και πραγματικότητας.
Επίσης, τα κρίσιμα θέματα και οι βλέψεις δεν ταυτίζονται πάντα με αυτά που προβάλλονται. Τα πρώτα βήματα θα αφορούν πιο «εύπεπτες» πλευρές (φοιτητές για ένα εξάμηνο κ.λπ.), αλλά έπεται συνέχεια και γι’ αυτό το σκοπό προβλέπεται καθοδήγηση από εμπειρογνώμονες. Από αυτή την άποψη, η επισήμανση του πρεσβευτή των ΗΠΑ ότι «η Ελλάδα είναι από τους παλαιότερους εταίρους των ΗΠΑ σε εκπαιδευτικά ζητήματα» παραπέμπει και στο ρόλο του ΟΟΣΑ ή διαφόρων ιδρυμάτων.
Επισημαίνουμε ακόμη ότι η Σύνοδος αξιοποιήθηκε και για τον εξωραϊσμό της κυβερνητικής πολιτικής και γενικότερα των βασικών επιλογών της αστικής τάξης. αλλά και των συντηρητικών μεταρρυθμίσεων στην εκπαίδευση. Ο πρωθυπουργός ανέφερε χαρακτηριστικά ότι η Ελλάδα είναι μια χώρα που βρίσκεται «στο σωστό δρόμο, μια χώρα που εξελίσσεται, με μία αναπτυσσόμενη κοινωνία», μία δήλωση-πρόκληση προς το χειμαζόμενο ελληνικό λαό. Πρόκληση είναι και η εξύμνηση στη Σύνοδο της πολιτικής που διαλύει τη δημόσια εκπαίδευση. Προκλητική είναι επίσης η ανακοίνωση για διάθεση 60 εκατ. ευρώ για «επισκέπτες καθηγητές» και 20 εκατ. ευρώ για «δράσεις διεθνοποίησης» των ΑΕΙ, όταν μάλιστα στην εκπαίδευση επικρατούν συνθήκες λιτότητας.
Ποιο είναι όμως το διακύβευμα πίσω από αυτό το πρόγραμμα συνεργασιών με τα πανεπιστήμια των ΗΠΑ; Βασική πλευρά είναι η προώθηση της επιχειρηματικότητας, των «μπίζνες» και της περαιτέρω σύνδεσης των ΑΕΙ με τον ιδιωτικό επιχειρηματικό τομέα. Εκεί «χτυπούσαν» οι εμφατικές αναφορές πολιτικών παραγόντων στο «ακμάζον επιχειρηματικό τοπίο». Ο πρωθυπουργός μίλησε για εστίαση της έρευνας σε συγκεκριμένα θέματα, ανάμεσά τους το «κλίμα» και η «ασφάλεια», ενώ στα μέσα προβλήθηκαν και οι ερευνητικές συνέργειες για θέματα υγείας, άρα τονίστηκε η ανάγκη σύνδεσης με συγκεκριμένους επενδυτικούς τομείς, που άλλωστε ενδιαφέρουν και το αμερικανικό κεφάλαιο. Για τις διεθνείς συνεργασίες των ΑΕΙ θα αξιοποιηθούν πόροι της ΕΕ, συνεπώς αυτά θα χρησιμοποιηθούν σε προκαθορισμένες κατευθύνσεις και τελικά σε όφελος συγκεκριμένων κλάδων και εταιριών. Όταν μιλάμε για το Pharos, πολύ σημαντικές είναι και οι προσδοκίες των πανεπιστημίων των ΗΠΑ για μελλοντικά κέρδη, π.χ. μέσω σύντομων προγραμμάτων, σε μια εποχή που τα δίδακτρα είναι δυσβάστακτα στο εσωτερικό των ΗΠΑ.
Το εγχείρημα προώθησης των διεθνών συνεργειών, της «διεθνοποίησης» των ΑΕΙ, ενισχύει και την επιχειρηματικοποίση των ίδιων των ΑΕΙ και τον αντίστοιχο συνολικό μετασχηματισμό τους. Οι επαφές που έγιναν θεωρούσαν αποδεκτή έως αυτονόητη κατάσταση τα δίδακτρα, επιδίωκαν την ανάπτυξη τμημάτων επί πληρωμή (θερινά, ξενόγλωσσα κ.λπ.), να προωθηθούν ερευνητικοί πόλοι με χρηματοδότηση από τον ιδιωτικό τομέα. Οι «στενές» επαφές με πανεπιστήμια των ΗΠΑ, όπου θα θεωρούνται «πρότυπα», θα οδηγεί σε υιοθέτηση αλλαγών σε αυτή τη κατεύθυνση (υιοθέτηση των δήθεν «καλών πρακτικών»). Αυτό το εξέφρασαν χαρακτηριστικά μερικά στελέχη των ΑΕΙ, π.χ. ως εξής: «γνωρίζουμε τις αξίες, τα πρότυπα, τη δύναμη, την επιρροή και την ηγεσία των παγκοσμίας κλάσης Πανεπιστημίων των ΗΠΑ».
Έχουν μια ιδιαίτερη σημασία οι τοποθετήσεις της υπουργού, που προλείαιναν το έδαφος για κατάργηση του άρθρου 16 του Συντάγματος με απροκάλυπτο και άτσαλο τρόπο. Έφερε σαν παράδειγμα το Διεθνές Κέντρο του Κολούμπια, το χαρακτήρισε σαν «παράρτημα» και είπε ότι θα παραδίδει μαθήματα χωρίς να παρέχει τίτλο εξαιτίας του άρθρου 16. Στη συνέχεια, άρχισε να καταφέρεται εναντίον του άρθρου 16 σε διάφορες συνεντεύξεις, ενώ οι δημοσιογράφοι την άκουγαν χωρίς να διατυπώνουν καμμιά αντίρρηση. Χωρίς αυτό να είναι το κύριο, απλά για να δείξουμε το ζήλο της, ο ίδιος ο πρόεδρος του Κολούμπια διευκρίνισε σε συνέντευξή του (Καθημερινή, 10/11) ότι τα Διεθνή Κέντρα δεν είναι παραρτήματα, αλλά διεθνές δίκτυο.
Μία άλλη πλευρά είναι ότι τα αποτελέσματα κάποιων ερευνητικών συνεργασιών πιθανότατα θα έχουν άμεση επίδραση στην κρατική πολιτική. Έτσι μπορούμε, για παράδειγμα, να ερμηνεύσουμε τις ιδιαίτερες παροτρύνσεις για έρευνες πάνω στη μεταναστευτική πολιτική, ενώ προφανώς αυτό ισχύει και για άλλους τομείς (π.χ. καλλιέργειες-αγροτική πολιτική, ασφάλεια). Οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν πλούσια πείρα, και αρκετά πετυχημένες πρακτικές, για το πώς να επηρεάζουν μέσω ακαδημαϊκών ή άλλων ιδρυμάτων την πολιτική κατάσταση μιας χώρας.
Η Σύνοδος συνεπώς δεν είχε αποκλειστικά εκπαιδευτικό ενδιαφέρον. Τονίστηκε ότι οι εκπαιδευτικές σχέσεις Ελλάδας-ΗΠΑ αποτελούν μέρος ενός συνόλου και υπάγονται στη συνολικότερη στρατηγική σχέση των δύο χωρών. Στη διοργάνωση του Pharos Summit ενεπλάκη άλλωστε η Πρεσβεία και το Ινστιτούτο Διεθνούς Εκπαίδευσης των ΗΠΑ, ενώ η Πρόεδρος της Δημοκρατίας δεξιώθηκε τους αντιπροσώπους των ΑΕΙ και εξήρε τις ελληνοαμερικανικές σχέσεις. Ο πρωθυπουργός, η υπουργός και ο πρέσβης των ΗΠΑ αλληλοσυγχαίρονταν στις ομιλίες τους και ο πρέσβης δήλωσε υπερήφανος επειδή η χώρα του είναι «ο νούμερο 1 εταίρος της πανεπιστημιακής κοινότητας στην Ελλάδα, ενώ η Σύνοδος αυτή παγιώνει τη συνεργασία μας». Υπενθυμίζουμε άλλωστε ότι στα ελληνικά ΑΕΙ «τρέχουν» και ΝΑΤΟικά προγράμματα. Και βεβαίως, αν το Pharos Summit αφορούσε τις ΗΠΑ, δεν μπορούμε να ξεχνάμε ότι στα ελληνικά εκπαιδευτικά πράγματα επιδρούν αποφασιστικά και οι αποφάσεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Αξίζει, νομίζουμε, να σχολιαστούν σύντομα και κάποια από τα κυβερνητικά επιχειρήματα για τις «ωφέλειες» από τη «διεθνοποίηση» των ΑΕΙ και τις συγκεκριμένες συνεργασίες που προωθούνται.
Ρωτούν: Δεν είναι καλή η διεθνοποίηση των ΑΕΙ; Δεν εξασφαλίζεται έτσι η «διάχυση» της γνώσης, η πρόσβαση σε αυτήν; Εδώ όμως πρέπει να μπει και το εξής ερώτημα: Τι ακριβώς είναι αυτές οι διεθνείς συμπράξεις; Τα ΑΕΙ λειτουργούν μόνο σαν φορείς μετάδοσης γνώσης και έρευνας ή βασικά σαν οικονομικά υποκείμενα; Με άλλα λόγια, αυτό που βλέπουμε είναι ενέργειες που σε σημαντικό βαθμό θυμίζουν συνεργασίες και συνενώσεις επιχειρήσεων, ενώ δεν έχουν καμία σχέση με την «ανεμπόδιστη» κυκλοφορία της γνώσης. Όταν, για παράδειγμα, μία επιχείρηση έρχεται σε συμφωνία με κάποιο ΑΕΙ για κάποιο ερευνητικό έργο, ποιος επωφελείται βάσει της σύμβασης από τα ερευνητικά αποτελέσματα; Προφανώς η επιχείρηση που πλήρωσε και όχι όλη η κοινωνία.
Λένε ότι θα ανέβει η ποιότητα της μόρφωσης, επειδή θα γίνουν συμφωνίες με ισχυρά πανεπιστήμια. Η επιχειρηματικοποίηση της εκπαίδευσης, όμως, αντιβαίνει σε κάτι τέτοιο. Γιατί, από πότε η κυριαρχία των βραχυχρόνιων εκπαιδευτικών προγραμμάτων αποτελεί βελτίωση της εκπαίδευσης; Εάν ένα ΑΕΙ ρίχνει το βάρος στις προσοδοφόρες δραστηριότητες και στα μεταπτυχιακά με δίδακτρα, αν είναι αναγκασμένο να κάνει κάτι τέτοιο λόγω οικονομικής ασφυξίας και ανταγωνισμού, δεν είναι βέβαιο ότι αυτό θα έχει δυσμενείς επιπτώσεις σε όσους φοιτούν δωρεάν; Αν η δράση του ΑΕΙ προσαρμόζεται τυφλά στις ανάγκες του κεφαλαίου, αυτό δεν οδηγεί σε κατακερματισμό γνωστικών αντικειμένων και σχολών, με προφανείς δυσμενείς επιπτώσεις στη γνώση; Όταν τα ιδρύματα παροτρύνονται να βρουν μόνα τους πόρους τους, αυτό δεν δείχνει ότι επιζητείται η αποφασιστική μείωση της κρατικής χρηματοδότησης, με ό,τι αυτό σημαίνει για τους φοιτητές από τα φτωχά στρώματα;
Όσον αφορά τις δωρεάν σπουδές στις ΗΠΑ για 1-2 εξάμηνα, αυτές θα ισχύουν μόνο αν προκύψει σχετική συμφωνία και δυνατότητα χρηματοδότησης. Θα αφορούν ένα μικρό μέρος φοιτητών και (με βάση τη συμφωνία-οδηγό ΕΚΠΑ-Yale) πιθανότατα θα δίδουν μόνο κάποιες αναγραφόμενες πιστωτικές μονάδες στο πτυχίο. Δεν πρόκειται συνεπώς για κάτι τόσο σημαντικό, όσο παρουσιάζεται, και ουσιαστικά υπάγεται στη λογική του κτισίματος των «ατομικών προσόντων», που φορτώνει στο φοιτητή την αποκλειστική ευθύνη για το μέλλον του, σε ένα κόσμο που τελικά θα «προκόβουν» σχεδόν αποκλειστικά όσοι έχουν την οικονομική δυνατότητα.
Οι θιασώτες της αποκαλούμενης «διεθνοποίησης» και «εξωστρέφειας» των ΑΕΙ υποστηρίζουν πως μέσω αυτών θα καταπολεμηθεί το brain–drain. Είναι μία άλλη όψη του γνωστού άτοπου αφηγήματος, πως τάχα οι επενδύσεις και η ανάπτυξη θα φέρουν θέσεις εργασίας και άνοδο του βιοτικού επιπέδου. Στην πραγματικότητα, πηγή της φυγής στο εξωτερικό είναι η εργασιακή βαρβαρότητα, η ανεργία, η υποαπασχόληση και η ετεροαπασχόληση. Το πρόβλημα θα λύνεται μόνο στο βαθμό που θα επιβάλλεται ένα καθεστώς μόνιμης και σταθερής δουλειάς για όλους.
Στο Pharos Summit προσπάθησαν να πείσουν ότι μάς ετοιμάζουν ένα ευοίωνο μέλλον. Βρισκόμαστε πάντως τρεις ημέρες πριν τη 49η επέτειο του Πολυτεχνείου και γνωρίζουμε πολύ καλά ότι στη «σωστή πλευρά της Ιστορίας» βρίσκονται όσοι παλεύουν και εξεγείρονται για την κοινωνική απελευθέρωση.
