του Απόστολου Νικολόπουλου,
Τον Οκτώβρη και το πρώτο εικοσαήμερο του Νοέμβρη υπήρξε μια συντονισμένη, οργανωμένη δραστηριότητα από διάφορους φορείς, καθώς και σε κοινοβουλευτικό επίπεδο, για θέματα επαγγελματικής εκπαίδευσης και κατάρτισης (ΕΕΚ). Αυτή αφορούσε τη διοργάνωση της εναρμόνισης της ΕΕΚ με βασικές προτεραιότητες των επιχειρήσεων και με την ευρύτερα καθορισμένη οικονομική γραμμή στη χώρα μας.
Η επαγγελματική εκπαίδευση και κατάρτιση είναι προφανώς ένα πεδίο ιδιαίτερου ενδιαφέροντος για τους επιχειρηματίες και έχει ήδη γίνει νομοθετική προπαρασκευή και πρακτικές ενέργειες διασύνδεσής της με τις ανάγκες του κεφαλαίου. Αυτή την περίοδο, όμως, διαμορφώθηκαν συγκεκριμένες κατευθύνσεις γι’ αυτό το σκοπό και συντάσσονται οι δυνάμεις για την υλοποίησή τους. Στο παρόν άρθρο εκθέτουμε βασικά στοιχεία γι’ αυτή τη δραστηριότητα, που έχουν δει το φως της δημοσιότητας.
Στην ΕΕΚ, το προχώρημα του σχεδιασμού θα έχει συνέπειες τουλάχιστον σε τρεις κατευθύνσεις: στη στενή και συστηματοποιημένη σύνδεσή της με τις επιχειρήσεις, στην αναδιάταξη σχολών και προσφερόμενων ειδικοτήτων, στο περιεχόμενο σπουδών και κατάρτισης. Θα τροποποιηθεί δηλαδή η κατανομή ειδικοτήτων σε σχολές της ΕΕΚ, ενώ κάποιες θα αποδυναμωθούν και άλλες (οι πιο απαραίτητες για τους εργοδότες) θα ενισχυθούν, αλλά με επέμβαση των «κοινωνικών εταίρων» στη δράση των σχολών ή με ανάπτυξη ιδιωτικών σχολών. Προωθείται επίσης το απόλυτο «ταίριασμα» του περιεχομένου σπουδών με τις ιδιοτελείς απαιτήσεις του κεφαλαίου, που θα δυσχεράνει τη θέση της εργατικής τάξης στην αγορά εργασίας και την παραγωγή.
Έτσι λοιπόν, όταν σε αρκετά σημεία του άρθρου είμαστε πολύ αναλυτικοί και δίνουμε λεπτομέρειες, αυτό το κάνουμε για συγκεκριμένους πρακτικούς λόγους. Αν γνωρίζουμε π.χ. ότι στη τάδε ή δείνα περιοχή θα δοθεί βάρος σε κάποια επαγγέλματα ή θα ανοίξουν σχολές με κάποιες ειδικότητες, τότε μπορούμε να αναμένουμε κάποιες σχετικές ενέργειες των κρατούντων και να εκτιμήσουμε το αντίκτυπο στους μαθητές, τους εκπαιδευτικούς και το εργασιακό τοπίο. Με την ίδια λογική, δίνουμε στοιχεία και για μελέτες, εκδηλώσεις, συμπράξεις φορέων και επίσημες εκθέσεις, που αξίζει να μελετηθούν από τους ενδιαφερόμενους και να ληφθούν υπόψη για την πάλη ενάντια σε αντιδραστικούς σχεδιασμούς.
Ενέργειες και μέτρα προετοιμασίας
Πρέπει να έχουμε ξεκάθαρο πως οι σχετικές πρωτοβουλίες δεν γίνονται «εν κενώ». Πατάνε σε πεπραγμένα προηγουμένων κυβερνήσεων, ιδιαιτέρως του ΣΥΡΙΖΑ, αλλά και στο νόμο-τομή 4763/2020 της κυβέρνησης της ΝΔ για την επαγγελματική εκπαίδευση. Ένα νόμο που οδηγεί σε δραματική ένταση των ταξικών φραγμών, εξωθεί τους μαθητές σε μέσες και κατώτερες τεχνικές σχολές και δομές κατάρτισης, που εισήγαγε μηχανισμούς άμεσης υποταγής της επαγγελματικής εκπαίδευσης στις επιχειρήσεις σε κεντρικό και περιφερειακό επίπεδο, καθώς και τις προϋποθέσεις για τη μονιμοποίηση-επέκταση των πιστοποιήσεων και την αντιστοίχισή τους με τα δεδομένα που θέτει η ΕΕ.[1]
Ιδιαιτέρως, από την έναρξη της σχολικής χρονιάς υπήρξαν συγκεκριμένες ενέργειες ενίσχυσης της «στροφής» των μαθητών προς μια επαγγελματική εκπαίδευση με τα αντιδραστικά χαρακτηριστικά που προαναφέραμε. Είτε με «κίνητρα», όπως το ετήσιο στεγαστικό επίδομα στους καταρτιζόμενους των ΔΙΕΚ, που είχε εξαγγείλει ο πρωθυπουργός στη ΔΕΘ. Είτε με παροτρύνσεις «προς τους νέους», όπως το twitter του πρωθυπουργού που συνέχαιρε «όσους εμπιστεύονται τις σύγχρονες ειδικότητες των ΙΕΚ», και με τις ανακοινώσεις του Υπουργείου π.χ. για αύξηση των θέσεων για τη μαθητεία σε σχέση με το 2020. Είτε με άρθρα σε εφημερίδες, που άμεσα ή έμμεσα δικαιώνουν τη κεντρική γραμμή.[2]
Λαμβάνονταν επίσης μέτρα προετοιμασίας του διοικητικού μηχανισμού. Στο site του Υπουργείου, για παράδειγμα, βρίσκουμε τις αναρτήσεις για την ημερίδα ενημέρωσης της υπουργού και του αρμόδιου γραμματέα του υπουργείου με τους διευθυντές ΙΕΚ όλης της χώρας (5-10-2021) και για ευρείες συσκέψεις του ΓΓ για την επαγγελματική εκπαίδευση στην περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας (19-10-2021).
Η έκθεση του ΣΕΒ για τα «δυναμικά επαγγέλματα»
Στις 11 Οκτωβρίου δημοσιοποιήθηκε η special report του ΣΕΒ «Δυναμικά επαγγέλματα: Εκπαίδευση και κατάρτιση για τον παραγωγικό μετασχηματισμό», που η σημασία της για το μέλλον της ΕΕΚ στην Ελλάδα γίνεται προφανής από τα ίδια τα «ευρήματά» της. Μέσω αυτών, ουσιαστικά καθορίζονται οι αλλαγές που θεωρούνται αναγκαίο να γίνουν από τη σκοπιά των βιομηχάνων:
α) Σύμφωνα με την έκθεση, πολλά επαγγέλματα που προέρχονται από την ΕΕΚ διακρίνονται από «δυναμισμό» και αυτά είναι επαγγέλματα μεσαίου επιπέδου,[3] στα οποία η απασχόληση κατά τα έτη 2013-2019 αυξήθηκε ταχύτερα από το σύνολο της οικονομίας. Αυτά αφορούν τους κλάδους της μεταποίησης, των logistics, τεχνολογιών πληροφορικής και επικοινωνιών, ενέργειας και εξόρυξης. Ο ΣΕΒ καλεί σε αντίστοιχη αναπροσαρμογή του συστήματος της ΕΕΚ ώστε, όπως αναφέρει, να εξασφαλιστεί η «περαιτέρω διασύνδεσή του με τις προκλήσεις του παραγωγικού μετασχηματισμού» και να προσφέρει «τις συγκεκριμένες γνώσεις και δεξιότητες».
β) Στην έκθεση τονίζεται ότι «εντείνεται η ανάγκη διασύνδεσης της ΕΕΚ, ώστε να προσφέρει προγράμματα που ανταποκρίνονται στις ανάγκες των επιχειρήσεων» και συνεπώς απαιτείται «ο ανασχεδιασμός των προγραμμάτων ΕΕΚ». Προφανώς, αυτό έχει εξαιρετική σημασία και για τους λεγόμενους «δυναμικούς κλάδους».
γ) Περιέχονται επεξεργασμένα στοιχεία για το ποιοι είναι, κατά το ΣΕΒ, οι πιο «δυναμικοί» κλάδοι και επαγγέλματα κατά περιφέρεια. Νομίζουμε οι επισημάνσεις για τις περιφέρειες όπου κάποιοι κλάδοι παρουσιάζουν τη «μεγαλύτερη άνοδο» (σελ. 5 της έκθεσης) θα έχουν άμεσο αντίκτυπο στην ΕΕΚ: μεταποίησης (Ανατολική Μακεδονία – Θράκη, Κεντρική Μακεδονία, Στερεά, Αττική), logistics (Αιγαίο, Πελοπόννησος, Ιόνια), τεχνολογία πληροφοριών και επικοινωνίας (Κεντρική Μακεδονία, Θεσσαλία, Ήπειρος, Δυτική Ελλάδα, Αττική).
δ) Υπάρχουν επίσης και πίνακες με συγκεκριμένα επαγγέλματα, οι οποίοι προφανώς παρέχουν την κατεύθυνση για την ίδρυση αντίστοιχων σχολών και ειδικοτήτων της ΕΕΚ (τεχνικοί πληροφορικής, εξυπηρέτηση πελατών, καταγραφείς αριθμητικών δεδομένων, ηλεκτρολόγοι-ηλεκτρονικοί, μονταδόροι κ.λπ.). Αυτά τα συμπεράσματα του ΣΕΒ προέκυψαν, άλλωστε, στο πλαίσιο της συμμετοχής του στα ΣΣΠΑΕ, τα όργανα που εισηγούνται στο αρμόδιο κεντρικό όργανο (ΚΣΕΕΚ) τις μεταβολές στους προσφερόμενους τομείς, ειδικότητες και ειδικά μαθήματα της ΕΕΚ της περιφέρειας τους.[4]
ε) Αρκετά σημαντικές είναι και οι κατευθύνσεις της έκθεσης για ταυτόχρονες πρωτοβουλίες «αναβάθμισης» της ΕΕΚ για τα ρυθμιζόμενα τεχνικά επαγγέλματα, καθώς και για «αντιστοίχιση των δυναμικών και πολυπληθών επαγγελμάτων ΕΕΚ με εξειδικευμένες θεματικές περιοχές εκπαίδευσης και κατάρτισης». Το τελευταίο σημαίνει στενότερη προσαρμογή στις ανάγκες των επιχειρήσεων, ακόμα και στις πιο άμεσες και αγοραίες απ’ αυτές.
Μετά τη δημοσιοποίηση της έκθεσης, ξεκίνησαν παρεμβάσεις στελεχών του ΣΕΒ σε διάφορα ΜΜΕ με άρθρα και συνεντεύξεις. Η έκθεση προβαλλόταν σαν συνέχεια των επεξεργασιών του Συνδέσμου «για το μέλλον της εργασίας». Ισχυρίζονταν ότι μπαίνουμε σε μια περίοδο οικονομικής «κανονικότητας» και χρειάζεται θωράκιση για να μην επαναληφθούν κλυδωνισμοί και στο μέλλον, συνεπώς απαιτείται να επιτύχει η πράσινη ανάπτυξη και η ψηφιακή αλλαγή, και τελικά να αλλάξει το παραγωγικό υπόδειγμα. Σε αυτό μπορούν να συνεισφέρουν τα «δυναμικά επαγγέλματα» και οι κλάδοι που χαρακτηρίζονται από εξωστρέφεια, αλλά απαιτείται μετασχηματισμός της ΕΕΚ για να ανταποκριθεί στο «νέες προκλήσεις και δυνατότητες». Υποτίθεται ότι όλοι θα βγουν ωφελημένοι απ’ αυτό (επιχειρήσεις, εργαζόμενοι, χώρα), αφού μάλιστα στα δυναμικά επαγγέλματα η ζήτηση είναι αυξημένη και οι μισθοί μεγαλύτεροι από το μέσο όρο της οικονομίας.
Το παραπάνω αφήγημα προφανώς εξωραΐζει την πραγματική οικονομική κατάσταση στη χώρα, αποκρύπτει τη λυσσαλέα επίθεση ενάντια σε εργατικά δικαιώματα και μισθούς, ρίχνει την ευθύνη στους εργαζόμενους που τάχα οφείλουν να προσαρμόσουν τις ικανότητές τους στα νέα δεδομένα, «εξαφανίζει» την ταξική πάλη και δικαιολογεί εκπαιδευτικές αλλαγές που ανταποκρίνονται στα στενά συμφέροντα της αστικής τάξης.
Οι συνεδριάσεις της Επιτροπής Περιφερειών της Βουλής
Όπως είχε προγραμματιστεί, στις 13 Οκτώβρη συνεδρίασε η Ειδική Μόνιμη Επιτροπή Περιφερειών της Βουλής με θέμα: « Η περιφερειακή ανάπτυξη μέσα από την ανάπτυξη των δεξιοτήτων των εργαζομένων της ελληνικής οικονομίας». Η χρονική απόσταση των δύο ημερών από την report του ΣΕΒ δείχνει τη σχέση ανάμεσα στα δύο γεγονότα, που αποτυπώθηκε άλλωστε στους άξονες και τις κατευθύνσεις της συνεδρίασης.
Έτσι, αναπαράγοντας αυτούσια τη γραμμή του κεφαλαίου, ο πρόεδρος της Επιτροπής παρουσίασε εισηγητικά ως βασικό πρόβλημα ότι οι επιχειρήσεις δεν βρίσκουν το εξειδικευμένο δυναμικό που χρειάζονται και το απέδωσε στο brain drain λόγω κρίσης και (αφηρημένα) στις αλλαγές στην αγορά εργασίας. Είπε ότι τα επόμενα χρόνια θα γίνουν πολλές επενδύσεις και πρέπει να υποστηριχτούν πολύπλευρα, συνεπώς και από την άποψη των δεξιοτήτων των εργαζομένων. Τόνισε ότι οι επιχειρήσεις θεωρούν το συγκεκριμένο πρόβλημα πολύ σημαντικό και η Ελλάδα κατέχει την τελευταία ή μία από τις τελευταίες θέσεις στον καθένα από τους βασικούς δείκτες της ΕΕ για τις δεξιότητες. Χαρακτήρισε το πρόβλημα ως δομικό και έθεσε τις κατευθύνσεις: άμεση «ενίσχυση» των δεξιοτήτων μέσω της κατάρτισης και της πιστοποίησής τους, άρα επικαιροποίηση των προγραμμάτων κατάρτισης, μεγαλύτερη συμμετοχή στα προγράμματα κατάρτισης, χρήση των χρηματοδοτικών εργαλείων (ΕΣΠΑ, Ταμείο Ανάκαμψης).
Αυτή η πρώτη συνεδρίαση αναλώθηκε κυρίως στις εισηγήσεις[5] και σε κάποιες πρώτες τοποθετήσεις. Αποφασίστηκε να γίνει και δεύτερη με πρόσθετους εισηγητές, που θα κατέληγε σε συγκεκριμένες προτάσεις προς την πολιτική ηγεσία και τα εμπλεκόμενα υπουργεία.
Πράγματι, στις 11 Νοέμβρη έγινε δεύτερη συνεδρίαση της Επιτροπής, συνέχεια της πρώτης, και κράτησε τέσσερεις ώρες, γεγονός πρωτοφανές στα χρονικά της Επιτροπής και ενδεικτικό της σημασίας που αποδίδεται στα σχετικά θέματα.[6] Δεν θα υποκύψουμε στον πειρασμό και δεν θα σταθούμε στις πολιτικές απόψεις που ακούστηκαν, κυρίως για τα θέματα προσφύγων και μεταναστών, ούτε θα κριτικάρουμε τις αρχές και τη μεθοδολογία χειρισμού των θεμάτων επαγγελματικής εκπαίδευσης. Δίνουμε μόνο στοιχεία που αφορούν πρακτικές παρεμβάσεις:
- Σε μία καρτέλα που είχε ετοιμάσει ο Βούτσινος, αλλά δεν παρουσίασε αναλυτικά, περιλαμβάνονται συνοπτικά τα πεπραγμένα για το προχώρημα του Εθνικού Συστήματος ΕΕΚ σύμφωνα με το Ν. 4763: α) Έγινε η 1η συνεδρίαση του ΚΣΕΕΚ (Μάρτιος 2021), 15 ετήσιες εκθέσεις των ΣΣΠΑΕ (Ιούλιος 2021) και 5 συνεδριάσεις της βοηθητικής επιτροπής (ΚΕΕ), β) Υπογράφτηκαν μνημόνια συνεργασίας με τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Φορέων για την ΕΕΚ και με το Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής, γ) τέσσερα πρωτόκολλα συνεργασίας (Δήμος Θέρμης, Δήμος Θεσσαλονίκης, ΕΑΠ, Ελληνογερμανικό Εμπορικό Βιομηχανικό Επιμελητήριο), δ) διμερής συνεργασία για θέματα ΕΕΚ και ΔΒΜ με το γερμανικό υπουργείο Παιδείας.
Αυτή η απαρίθμηση προσφέρει ένα μπούσουλα σε όποιον επιθυμεί να διερευνήσει πιο συγκεκριμένα την προώθηση μέτρων για την ΕΕΚ σε κεντρικό ή τοπικό επίπεδο.
- Απ’ όσα είπε ο διοικητής του ΟΑΕΔ επισημαίνουμε δύο θέματα: α) στο μεσοδιάστημα από την πρώτη συνεδρίαση ιδρύθηκαν 7 πειραματικές επαγγελματικές σχολές μαθητείας του ΟΑΕΔ σε συνεργασία με το Ελληνογερμανικό Εμπορικό Βιομηχανικό Επιμελητήριο και το Σύνδεσμο Ελληνικών Τουριστικών Επιχειρήσεων (ΣΕΤΕ), με ότι βέβαια σημαίνει το τελευταίο για την καλοκαιρινή εργασία και εκμετάλλευση των μαθητευόμενων. β) Τόνισε ότι «για την κατάρτιση είναι χρήσιμο τα αιτήματα να έρχονται από τις τοπικές κοινωνίες, είτε είναι επιμελητήρια, εργοδότες, συνεταιρισμοί». Ανέφερε σχετικά το πρόγραμμα κατάρτισης ηλεκτροσυγκολλητών στον Ασπρόπυργο (απευθείας αίτημα των επιχειρήσεων της περιοχής), τον κρόκο Κοζάνης (αίτημα του συνεταιρισμού) και την κατάρτιση σε καινοτόμες μεθόδους αγροτικής παραγωγής στο Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας.
- Η διευθύνουσα σύμβουλος του ΕΟΠΠΕΠ στάθηκε στις επικείμενες εξετάσεις πιστοποίησης. Έχει σημασία επίσης η επισήμανσή της για την «επικαιροποίηση» και πιστοποίηση 124 επαγγελματικών περιγραμμάτων και τη δημιουργία 39 νέων, καθώς και για την έγκριση της νέας, πιο «ευέλικτης» μεθοδολογίας για την ανάπτυξη και πιστοποίηση περιγραμμάτων, που διαμορφώθηκε σε συνεργασία με τα επιστημονικά ινστιτούτα των «κοινωνικών εταίρων».
- Αρκετές τοποθετήσεις αφορούσαν τοπικά ή κλαδικά θέματα με μεγάλη οικονομική-κοινωνική σημασία και ουσιαστικά σκιαγράφησαν τις ενέργειες που θα ακολουθήσουν. Στεκόμαστε ενδεικτικά, αλλά όχι τυχαία, στα εξής: α) Στην αναφορά Βούτσινου στην ναυπηγική βιομηχανία, όπου υπήρξαν «γόνιμες συνομιλίες» (με τις επισκευαστικές εταιρίες) και ότι ανταλλάχθηκαν ήδη «τα σχέδια πρωτοκόλλου συνεργασίας και πρόκειται σε σύντομο διάστημα να αναλάβουμε εκπαίδευση, κατάρτιση» σε ειδικότητες για τις ανάγκες του Νεωρίου, ενώ το ίδιο θα συμβεί για Σκαραμαγκά και Ελευσίνα. β) Στο ότι όλα τα κόμματα-απολογητές της καπιταλιστικής «ανάπτυξης» κόπτονταν για το «εξειδικευμένο δυναμικό» που ζητούν οι τουριστικές επιχειρήσεις, ιδιαίτερα στις Κυκλάδες και τη Ρόδο.[7] γ) Στις απόψεις για τα ειδικά μέτρα κατάρτισης που θεωρείται ότι πρέπει να ληφθούν σε ακριτικές περιοχές και στις πυρόπληκτες περιοχές.[8] δ) Στο επόμενο ΚΣΕΕΑ θα συζητηθεί το θέμα σύστασης Κλαδικού Συμβουλίου για την κλωστοϋφαντουργία. ε) Στα ερωτήματα βουλευτών του ΣΥΡΙΖΑ από την Κρήτη για την υποβάθμιση ή κατάργηση μέσων και πανεπιστημιακών σχολών σχετικών με τον πρωτογενή τομέα και το τουρισμό. Γενικότερα, από αρκετά μέλη της επιτροπής εκφράστηκε ανησυχία για την αριθμητική ανεπάρκεια του εργατικού δυναμικού σε αλιεία, κτηνοτροφία, εργάτες γης. στ) Στη τοποθέτηση μέλους της Επιτροπής από τη ΝΔ για την Περιφέρεια Δυτικής Ελλάδας, που είπε ότι διαθέτει ένα μικρό «οικοσύστημα» καινοτόμων νεοφυών επιχειρήσεων και «περιοχές φυσικού κάλλους και βιοποικιλότητας», ότι χρειάζεται ενίσχυση εναλλακτικών μορφών ενέργειας και αναβάθμιση των υποδομών της Αχαίας για να είναι η κύρια «πύλη προς τη Δύση» και πρέπει να αναπτυχθούν συγκεκριμένες δεξιότητες στο εργατικό δυναμικό για τη στήριξη αυτών των κατευθύνσεων.
- Η υφυπουργός μετανάστευσης και ασύλου, σε ένα κρεσέντο οικονομισμού, τόνισε ότι ο κρατικός προϋπολογισμός δεν πρέπει να επιβαρύνεται από τους μετανάστες και πρόσφυγες, αλλά αυτοί να συνεισφέρουν στην οικονομία της χώρας. Με εμφανώς ρατσιστική χροιά, πρόσθεσε ότι πρέπει να «ξέρουν πού έρχονται» και πως «το πρώτο πράγμα που μαθαίνει κάποιος [όταν βγαίνει] από τη βάρκα είναι ότι στην Ελλάδα η εκπαίδευση είναι υποχρεωτική». Σε αυτό το πλαίσιο και αποφεύγοντας να τοποθετηθεί για τις άθλιες εργασιακές συνθήκες που συνήθως αντιμετωπίζουν οι μετανάστες, δήλωσε ότι ως το τέλος του Νοεμβρίου θα συντάσσονταν 11 τεχνικά δελτία για την κατάρτισή τους σε αγροτικές καλλιέργειες, τουριστικές υπηρεσίες, κατασκευαστικό τομέα (μεγάλα έργα), μεταποίηση (π.χ. γυναίκες για ράψιμο) κ.λπ., ότι το πρόγραμμα ΗΛΙΟΣ απαιτείται να αποκτήσει μεγαλύτερη εξειδίκευση και «σύνδεση με κενά της ελληνικής οικονομίας» και ότι θα υπάρξει πρόγραμμα ΗΛΙΟΣ Junior για όσους μόλις ενηλικιώνονται. Πρόβαλλε το 3ετές πρόγραμμα άτυπης εκπαίδευσης – γέφυρας προς τη τυπική – για παιδιά προσφύγων και μεταναστών, που προχωρά σε συνεργασία με την UNICEF.[9]
- Σχετικά με την επερχόμενη νομοθετική – κοινοβουλευτική δράση και με το «όργιο» καταρτίσεων και πιστοποιήσεων, ξεχωρίζουμε κάποιες δηλώσεις του Προέδρου της Επιτροπής: α) Μετά την πρώτη συνεδρίαση της Επιτροπής, δέχτηκε πάνω από 30 μέιλ φορέων κατάρτισης, που επιθυμούσαν να μετέχουν στη δεύτερη. β) Όπως ζητήθηκε από μέλη της Επιτροπής, θα ακολουθήσουν και μονοθεματικές συνεδριάσεις για τις δεξιότητες (τουριστική εκπαίδευση, μια άλλη μαζί με το υπουργείο εργασίας κ.λπ.), γ) Έχει ολοκληρωθεί σχέδιο νόμου για το σύστημα κατάρτισης, εκπαίδευσης, δια βίου μάθησης και έρευνας στο υπουργείο Τουρισμού με τη συμμετοχή επιχειρηματιών, εργαζομένων, τεχνοκρατών ακαδημαϊκών κ.λπ. Υπάρχουν και άλλα υπουργεία που έχουν εκπονήσει σχέδια κατάρτισης για θέματα αρμοδιότητάς τους.
Οι θέσεις και δραστηριότητες του ΣΥΡΙΖΑ-ΠΣ
Η γραμμή του ΣΥΡΙΖΑ για τα ζητήματα της ΕΕΚ αποτυπώθηκε στη στάση του στην Επιτροπή Περιφερειών και σε δύο σχετικές ερωτήσεις βουλευτών του στη Βουλή.
Συγκεκριμένα, στις τοποθετήσεις του αντιπροέδρου της Επιτροπής (από το ΣΥΡΙΖΑ) τονίστηκε ότι το εξειδικευμένο δυναμικό οφείλει να συσχετίζεται με ένα «νέο παραγωγικό μοντέλο» και πως είναι «όχι απαραίτητο» η κατάρτιση να συμβαδίζει με τις ανάγκες των μεγάλων επιχειρήσεων. Τα κριτήρια του σχεδίου χρηματοδότησης μέσω ΕΣΠΑ συντάχθηκαν όμως στη βάση των κατευθύνσεων Πισσαρίδη και πρόκειται για κατάρτιση «αποκλειστικά με βάση της ανάγκες μεγάλων επιχειρήσεων», παρόλο που αυτή πρέπει να εντάσσεται σε «βιώσιμη και δίκαιη ανάπτυξη». Τα τελευταία δυόμισι χρόνια υποβαθμίστηκαν τα ΕΠΑΛ και η ΕΕΚ, κάτι που φαίνεται και από την κατάργηση των διετών προγραμμάτων (για αποφοίτους των ΕΠΑΛ) στα ΑΕΙ, που είχε θεσμοθετήσει ο ΣΥΡΙΖΑ.
Είχε προηγηθεί, στις 8 Νοέμβρη, ερώτηση 54 βουλευτών του ΣΥΡΙΖΑ για την «απόφαση συνεργασίας πειραματικού δημόσιου ΙΕΚ απευθείας με μεγάλη γερμανικών συμφερόντων επιχείρηση», με διαμόρφωση του προγράμματος κατάρτισης ώστε να προσαρμόζεται αποκλειστικά στις ανάγκες της επιχείρησης και αυτή να επιλέγει ποιοι θα είναι οι σπουδαστές.[10] Στην ερώτηση γίνεται λόγος «για πλήρη υπαγωγή στις στενές ανάγκες συγκεκριμένων επιχειρήσεων», επιλογή σπουδαστών «αποκλειστικά και μόνο από την επιχείρηση» και για το αν είναι ταιριαστές οι συνεργασίες ΙΕΚ και επιχειρήσεων με τα προαναφερθέντα χαρακτηριστικά» (οι υπογραμμίσεις δικές μας).
Επιπλέον, στις 16 Νοέμβρη κατατέθηκε ερώτηση 31 βουλευτών του κόμματος για την «άμεση ανάγκη ένταξης των Ναυτιλιακών Σπουδών των ΕΠΑΛ [της Β΄ Πειραιά] στη μαθητεία». Δύο ενδιαφέροντα στοιχεία, που περιέχονται σε αυτήν, είναι ο έμμεσος «όρκος πίστης» προς τους εφοπλιστές μέσω όσων λέει για τη ναυτιλία («παλαιότερη μορφή απασχόλησης των Ελλήνων», «απασχολεί 290.000 εργαζόμενους» κοκ.) και η χοντροκομμένη εξύμνηση / εξωραϊσμός της μαθητείας.
Αν λάβουμε υπόψη και άλλες διατυπωμένες θέσεις του ΣΥΡΙΖΑ-ΠΣ, η στάση του περιγράφεται σύντομα ως εξής: α) Η ΕΕΚ πρέπει να συνεργάζεται με τις επιχειρήσεις και να τις ωφελεί, αλλά και να στηρίζει μια βιώσιμη και δίκαιη ανάπτυξη. Εμείς σημειώνουμε η Ευρωπαϊκή Ένωση μιλά επίσης για τέτοια ανάπτυξη και έχουμε δει στην πράξη τι εννοεί. β) Ο ιδιωτικός τομέας μπορεί να παρεμβαίνει στα ζητήματα ΕΕΚ, αρκεί αυτό να μη γίνεται «αποκλειστικά και μόνο» απ’ αυτόν ή μόνο με βάση τα συμφέροντα συγκεκριμένων επιχειρήσεων. Δεν αμφισβητείται δηλαδή η «εύνοια» προς την επιχειρηματικότητα, αλλά εμμέσως η ευνοϊκή στάση της ΝΔ υπέρ συγκεκριμένων επιχειρήσεων. γ) Θεωρεί ότι το βασικό πρόβλημα είναι η υποβάθμιση της ΤΕΕ, άρα (επισημαίνουμε) όχι ο ταξικός προσανατολισμός των αλλαγών. Έτσι, ο ΣΥΡΙΖΑ κριτικάρει κάποιες κραυγαλέες επιλογές της κυβέρνησης, ενώ υπερθεματίζει για την προώθηση βασικών επιλογών του κεφαλαίου (μαθητεία, επέκταση κατάρτισης, σύνδεση με τις «ανάγκες της αγοράς»). Αυτό τού επιτρέπει να υπερασπίζεται και πλευρές της πολιτικής του, όταν ήταν κυβέρνηση.
Η έρευνα του ΚΑΝΕΠ-ΓΣΕΕ
Στις αρχές Νοέμβρη του 2021 εκδόθηκε επίσης ο τόμος της έρευνας του Κέντρου Ανάπτυξης Εκπαιδευτικής Πολιτικής της ΓΣΕΕ (ΚΑΝΕΠ-ΓΣΕΕ), που διενεργήθηκε το 2020 και είχε ως αντικείμενο «τη μετάβαση των αποφοίτων των ΙΕΚ στην απασχόληση».[11] Συνεχίζοντας ανάλογη έρευνα του ΚΑΝΕΠ-ΓΣΕΕ που είχε γίνει το 2012,[12] αυτή του 2020 αφορά νεότερα στοιχεία και περιέχει συγκριτικές αναφορές με τα παλαιότερα. Τα ευρήματά της είχαν παρουσιαστεί από το ΚΑΝΕΠ-ΓΣΕΕ στις 27-11-2020, ένα χρόνο πριν την έκδοση του τόμου.
Πρόκειται για έρευνα που στηρίζεται σε απαντήσεις αποφοίτων δημοσίων ΙΕΚ σε ερωτηματολόγια (έτη 2017-2018) και, στη συνέχεια, στην επεξεργασία των ευρημάτων μέσω ομαδικών συζητήσεων με αποφοίτους δημοσίων ΙΕΚ και ατομικές συνεντεύξεις με στελέχη ΙΕΚ. Δεν πρόκειται δηλαδή για μελέτη βάσει γενικότερων στατιστικών στοιχείων, μελετών εργασιακών ροών κοκ., αλλά για στατιστική έρευνα συμπλήρωσης ερωτηματολογίων από τους αποφοίτους και με συνεντεύξεις. Το λέμε αυτό γιατί, παρόλο που οι παρατηρήσεις των σπουδαστών και οι απόψεις των στελεχών έχουν τη σημασία τους, μπορούν να κριθούν ολόπλευρα μόνο μέσω μιας ευρύτερης μελέτης των επιπτώσεων της κατάρτισης.
Έτσι, προκύπτουν ως αυτονόητες αρκετές κεντρικές αντιδραστικές κατευθύνσεις και πρακτικές και, τελικά, υιοθετείται η κεντρική λογική του συστήματος με κάποιες αναιμικές μικροδιαφοροποιήσεις. Στην έρευνα π.χ. διαβάζουμε, και αυτά είναι λίγα μόνο δείγματα, ότι «τα οφέλη από τα ΙΕΚ είναι πολλαπλά … με ενοποιητικό παράγοντα την περιορισμένη θεωρητική γνώση, αλλά την επαρκέστατη πρακτική και επαγγελματική εφαρμογή» (επαρκέστατη με περιορισμένη θεωρητική γνώση;), ότι είναι θετικό που εξασφαλίστηκε εκπαιδευτικό υλικό σε ειδικότητα μέσω χορηγίας, ότι η μαθητεία είναι θετικό στοιχείο, πως αποτελεί πρόταση βελτίωσης η άποψη στελεχών των ΙΕΚ «για έγκυρη και έγκαιρη αξιολόγηση των εκπαιδευτών», για την ανάγκη δημιουργίας «δικτύου συνεργαζόμενων επιχειρήσεων», ότι «οι ευκαιρίες εντοπίζονται στην εισαγωγή εναλλακτικών μεθόδων διδασκαλίας στο πλαίσιο της τηλεκπαίδευσης», κ.λπ. κ.λπ.[13] Επίσης, η έρευνα ασκεί μια κριτική για ελλείψεις και αρνητικά στοιχεία που είναι απολύτως αφομοιώσιμη από την κυρίαρχη πολιτική και μάλλον είναι «πιο απαλή» ακόμα και από τη εικόνα που αναδείχτηκε π.χ. στην κοινοβουλευτική επιτροπή για τις περιφέρειες.
Είναι λοιπόν σαφές ότι, και σε αυτά τα θέματα, η στάση της ΓΣΕΕ συντάσσεται με τις βασικές θέσεις του κεφαλαίου. Αυτό εκφράζεται και στο ποια θέματα η έρευνα εντοπίζει ως κρίσιμα (σελ. 197-202): «ουσιαστική εμπλοκή και αναβάθμιση του ρόλου των κοινωνικών εταίρων», «αναβάθμιση του κοινωνικού διαλόγου» «σχεδιασμός νέου ενιαίου πλαισίου πιστοποίησης, παρακολούθησης και συνεχούς αξιολόγησης των δομών», «ανάπτυξη συστήματος πιστοποίησης προσόντων και μαθησιακών αποτελεσμάτων», «έμφαση στο e-learning» κ.λπ..
Αξίζει όμως να μελετηθούν οι συγκριτικές αναφορές της σε σχέση με το 2012, όπως και μια σειρά διαπιστώσεις που αφορούν πιο πρόσφατες εξελίξεις, όπως η πανδημία.[14]
Μετέπειτα ενέργειες και στοιχεία του σχεδιασμού
Μετά τις 10 Νοέμβρη ανακοινώθηκαν αρκετές ενέργειες κρατικών φορέων, που προωθούν ζητήματα ενδιαφέροντος του Υπουργείου Παιδείας και σχετίζονται με την ΕΕΚ. Επισημαίνουμε τα εξής: α) Στην παρουσίαση των νέων προγραμμάτων σπουδών της 11 Νοέμβρη ανακοινώθηκε ότι το 2022 θα ολοκληρωθούν τα 336 προγράμματα σποδών επαγγελματικής εκπαίδευσης, που θα αφορούν όλες τις ειδικότητες των ΕΠΑΛ και «διαμορφώθηκαν σε στενή συνεργασία με το ΚΣΕΕΚ, που περιλαμβάνει και εκπροσώπους της αγοράς». β) Το διάστημα 20 έως 28 Νοεμβρίου πραγματοποιήθηκαν εξετάσεις πιστοποίησης της αρχικής επαγγελματικής κατάρτισης αποφοίτων ΙΕΚ-ΣΕΚ, που μάλιστα είχαν καθυστερήσει. Εκ των πραγμάτων, αυτό αποτελεί ένα βήμα προς την επέκταση των καταρτίσεων και πιστοποιήσεων. γ) Ίσως αποδειχτεί σημαντική για τη σύνδεση με τις επιχειρήσεις η δουλειά της επιτροπής για την αρχική επαγγελματική κατάρτιση,[15] που συγκροτήθηκε για να χαρτογραφήσει και καταγράψει τις ειδικότητες των ΙΕΚ και εν γένει της ΕΕΚ «με στόχο τη διερεύνηση αναντιστοιχιών, επικαλύψεων και αδυναμιών». Θα δοθούν έκθεση αποτελεσμάτων και προτάσεις μέχρι τις 14/1/2022. δ) Έχει δοθεί βάρος στα ζητήματα κατάρτισης στη ναυπηγική βιομηχανία. Στις 25/10 είχε συναντηθεί ο Βούτσινος με στελέχη φορέων, συνδέσμων επιχειρηματιών και υπηρεσιακούς παράγοντες για την άμεση λειτουργία ειδικοτήτων σχετικών με τις επισκευές σε πλοία. Οι επιχειρηματίες βρήκαν «ευήκοα ώτα», αφού ανακοινώθηκε ότι η συζήτηση «διεξήχθη σε εξαιρετικό κλίμα και προγραμματίστηκαν οι ενέργειες που πρέπει να δρομολογηθούν». Αργότερα, στις 1 και 16 Νοέμβρη ο ΓΓ του Υπουργείου επισκέφτηκε το νεώριο Σύρου και τη ζώνη Περάματος αντίστοιχα, ενώ για καθεμιά από τις δύο περιπτώσεις ανακοινώθηκε ότι εξετάζεται το ενδεχόμενο ίδρυσης ΕΣΚ με τις σχετικές ειδικότητες.[16]
Αναφέρουμε επίσης, χωρίς απαραίτητα αυτό να επιφέρει κάποια ουσιώδη αλλαγή, ότι στις 25 Νοέμβρη υπογράφτηκε συμφωνία για την παραμονή της έδρας του Cedefop στη Θεσσαλονίκη.[17]
Προφανώς, βασικό μέρος του γενικότερου σχεδιασμού για την κατάρτιση αποτελούν και οι δραστηριότητες του Υπουργείου Εργασίας. Από τα προγράμματα επιχορήγησης επιχειρήσεων και κατάρτισης εργαζομένων ξεχωρίζουμε ιδιαίτερα αυτά για τις ψηφιακές δεξιότητες, που σχετίζονται με τη ψηφιακή λειτουργία των επιχειρήσεων και την επέκταση της τηλεργασίας, καθώς και τα προγράμματα που υποβοηθούν την αποκαλούμενη «απολιγνιτοποίηση», με έμφαση σε Κεντρική Μακεδονία και Πελοπόννησο. Κάποιες άλλες πρωτοβουλίες μάλλον συνδέονται με την κάλυψη αναγκών σε διάφορα τεχνικά επαγγέλματα.[18] Μία δεύτερη πλευρά είναι οι αναγγελίες για το νομοσχέδιο για την κατάρτιση. Τις σχετικές ανακοινώσεις του υπουργού εργασίας τον περασμένο Ιούλη ακολούθησαν διαδοχικά άλλες νεότερες, έως και αυτή στις αρχές Νοέμβρη. Σύμφωνα με δημοσιεύματα και ανακοινώσεις, το νομοσχέδιο θα περιλαμβάνει αντιδραστικές αλλαγές που, όπως φαίνεται, θα υποκαθιστούν κοινωνικές παροχές με προγράμματα κατάρτισης,[19] θα συνδέονται με τη χρήση πόρων του Ταμείου Ανάκαμψης[20] και θα δίνουν έμφαση σε «δεξιότητες» που απαιτεί το κεφάλαιο, π.χ. συγκεκριμένες ψηφιακές δεξιότητες. Η πιο πρόσφατη εξέλιξη είναι η κατάθεση τροπολογίας του υπουργείου Εργασίας στις 8 Δεκέμβρη, η οποία αφορά και την «αξιοποίηση» χρημάτων του Ταμείου Ανάκαμψης και του ΕΣΠΑ.[21]
Η αποτελεσματική αντιπαράθεση στη δράση του κεφαλαίου για την κατάρτιση και τις δεξιότητες προϋποθέτει απαραίτητα και τη μελέτη των επιμέρους σχεδιασμών στις διάφορες περιφέρειες της χώρας. Αναφέρουμε, ενδεικτικά, ότι στις 15-16 Νοέμβρη πραγματοποιήθηκε επίσκεψη εργασίας στελεχών του ΣΕΒ στην Ήπειρο (συναντήσεις, επισκέψεις σε βιομηχανικές μονάδες κ.λπ.)[22], ενώ δραστηριοποιούνται και διάφοροι μηχανισμοί των Περιφερειών.[23]
Σε αυτό το άρθρο σταθήκαμε στα βασικά στοιχεία σχεδιασμού που τέθηκαν για την ΕΕΚ, και βεβαίως θα υπάρξει συνέχεια σε όλα αυτά. Πιστεύουμε όμως ότι χρειάζεται μία γενικευμένη ετοιμότητα. Αφότου άρχισαν να ξεκαθαρίζονται αυτά για τη ΤΕΕ, από τις αρχές Νοέμβρη και μετά άρχισε ένας κύκλος έντονων διεργασιών, που αφορά τα ΑΕΙ. Αυτό αντανακλάστηκε επίσης στην αρθρογραφία των εφημερίδων και του ΣΕΒ, ενώ ξεδιπλώνονται πολλά και σημαντικά ζητήματα για την ανώτατη εκπαίδευση (επικείμενο νομοσχέδιο-σκούπα, κατάθεση νομοσχεδίου για το τεχνικό πλαίσιο Τεχνοβλαστών, έμπρακτη κατανομή πόρων βάσει αξιολόγησης, συμφωνία ΣΕΒ με Οικονομικό Πανεπιστήμιο και λοιπές επαφές του με ΑΕΙ, βιομηχανικά διδακτορικά). Ταυτοχρόνως, στην πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια εκπαίδευση «ανοίγει» το θέμα των προγραμμάτων σπουδών. Όλα αυτά τα σημαντικά θέματα απαιτούν στενή παρακολούθηση και επιτυχημένη παρέμβαση του εκπαιδευτικού κινήματος.
[1] Απόστολος Νικολόπουλος, Επαγγελματική Εκπαίδευση: Νομοσχέδιο βαθιών αντιδραστικών αλλαγών, selidodeiktis.edu.gr, 14-12-2020.
[2] Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι το άρθρο κριτικής αναδρομής σε προηγούμενες μεταρρυθμίσεις:
Σωτήρης Γκλαβάς, Μεταρρύθμιση της τεχνικής εκπαίδευσης, www.kathimerini.gr, 19-10-2021.
Ο αρθρογράφος υπήρξε πρόεδρος του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου και αργότερα (2013-15) του ΙΕΠ.
[3] Βλέπουμε ότι συντηρείται η άποψη για δήθεν «κάθετη αναντιστοιχία» των δεξιοτήτων των αποφοίτων σε σχέση με τις απαιτήσεις της αγοράς εργασίας, δηλαδή ότι προκύπτουν εργαζόμενοι με προσόντα υψηλότερα από τα αναγκαία.
[4] Ο αναγνώστης μπορεί να ανατρέξει στη σελίδα 8 της έκθεσης για περισσότερες πληροφορίες και για το ποια ακριβώς επαγγέλματα αναφέρονται ανά περιφέρεια.
[5] Αυτές έγιναν από το ΓΓ Επαγγελματικής Κατάρτισης και ΔΒΜ του Υπουργείου Παιδείας (Βούτσινος), του αρμόδιου ΓΓ του Υπουργείου Ανάπτυξης για το ΕΣΠΑ και το Εταιρικό Σύμφωνο (Σκάλκος), του διοικητή του ΟΑΕΔ (Πρωτοψάλτης) και ενός ομότιμου καθηγητή εκπαίδευσης ενηλίκων του ΕΑΠ (Κόκκος)
Αναφέρουμε δύο, νομίζουμε, αξιοπρόσεκτες εκφράσεις: ο Βούτσινος είπε ότι «οι κοινωνικοί εταίροι γνωρίζουν καλύτερα τις ανάγκες», απηχώντας τη: δουλικότητα του κράτους στους εργοδότες, και ο Σκάλκος χαρακτήρισε «καταθλιπτική» την «εικόνα» ΕΕΚ και δεξιοτήτων.
[6] Σε αυτήν, εισηγήθηκαν επίσης η ΓΓ μεταναστευτικής πολιτικής, υποδοχής και ασύλου (Βούλτεψη) και η διευθύνουσα σύμβουλος του Εθνικού Οργανισμού Πιστοποίησης και Προσόντων, του ΕΟΠΠΕΠ (Λυτρίβη).
[7] Διατυπώθηκε επίσης η πρόταση για πλατφόρμα τουριστικής εκπαίδευσης για το τουρισμό σε μικρά νησιά.
[8] Εδώ εντάσσονται π.χ. οι προτάσεις βουλευτών για θεματικό ΙΕΚ πρωτογενούς παραγωγής στο Σουφλί (έχουν προχωρήσει σχετικές συζητήσεις) και κάποιες προτάσεις για τη Βόρεια Εύβοια (εσπερινό ΕΠΑΛ στο Μαντούδι, ΣΔΕ Ισταίας, κληροδότημα Τασούλα κ.λπ.)
[9] Πρόκειται για το «Όλα τα παιδιά στην εκπαίδευση», βλέπε π.χ. www.naftemporiki.gr στις 2-6-21.
[10] Σε άρθρο της Ανθής Ιωαννίδου στο ipaidia.gr (10/11/21), υποστηρίζεται ότι η ερώτηση των βουλευτών αφορά τη συνεργασία του Πειραματικού ΙΕΚ Γλυφάδας με την αλυσίδα Lidl.
[11] Επαγγελματική Κατάρτιση και Απασχόληση. Εμπειρική και συγκριτική διερεύνηση των όρων μετάβασης αποφοίτων ΙΕΚ στην απασχόληση: Προκλήσεις και στρατηγικά διακυβεύματα.
[12] Η έρευνα του 2012 οδήγησε τότε στο τόμο «Κατάρτιση, απασχόληση, εκπαιδευτική πολιτική».
[13] Σελίδες 162, 167, 171, 174, 179, 181.
[14] Αναφέρει π.χ. ότι μειώθηκε η ζήτηση για επαγγέλματα τουρισμού-εστίασης και αυξήθηκε για ειδικότητες υγείας, πληροφορικής και αυτοματισμού. Ίσως αυτό ανοίξει τις ορέξεις επιχειρηματιών της ιδιωτικής εκπαίδευσης.
[15] Βλέπε especial.gr, 19-11-2021.
[16] grpress.gr, esos.gr (25-26/10/21), site υπουργείου 1/11/21, ενημερωτικό Συνδέσμου Βιομηχανιών Αττικής-Πειραιώς 18/11/21.
[17] Έργο του Cedefop (Ευρωπαϊκό Κέντρο για την ανάπτυξη της επαγγελματικής κατάρτισης) είναι η «υποστήριξη» στη χάραξη της πολιτικής, δηλαδή στον καθορισμό και πολιτική της γραμμής του κεφαλαίου, για την ΕΕΚ.
[18] Για συγκεκριμένα επαγγέλματα, βλέπε «Υπερπαραγωγή αποφοίτων ΑΕΙ, έλλειμα σε τεχνίτες» (kathimerini.gr, 22-11-2021).
[19] Αυγή, 13-10-21.
[20] Παρουσιάζοντας δράσεις από αυτούς τους πόρους, ο υπουργός είπε ότι «η κατάρτιση παύει να είναι πλάκα και ευκαιρία για πρόσθετο εισόδημα» (imerisia.gr, 12-10-21), μία δήλωση υποτιμητική για τους καταρτιζόμενους.
[21] Τροπολογία στο νομοσχέδιο του υπουργείου Ανάπτυξης «Δίκαιη Αναπτυξιακή Μετάβαση κ.λπ.», βλ. naftempotiki.gr (8/12/21), endisy.gr (9/12/21).
[22] Site του ΣΕΒ, 18-11-2021.
[23] Βλέπε, ενδεικτικά, για το Μηχανισμό Διάγνωσης Αναγκών Αγοράς Εργασίας της Περιφέρειας Κεντρικής Μακεδονίας: www.avatonpress.gr/2021/11/blog-post_29.html?m=1
