And still they teach you in your school
About those glorious days of rule
And how it’s your destiny to be
Superior to me
Colony, Damien Dempsey, Ιρλανδός τραγουδοποιός
Το φαινόμενο της ανόδου της ακροδεξιάς, η επιρροή των οργανώσεων, των κομμάτων, αλλά κυρίως του ρατσιστικού, εθνικιστικού και φασιστικού λόγου της, πηγαίνοντας χέρι-χέρι με την όξυνση της καπιταλιστικής κρίσης δεν θα μπορούσε να μην επηρεάσει και την εκπαίδευση ανά τον κόσμο. Εκτός από την εφαρμογή των σκληρών νεοσυντηρητικών εκπαιδευτικών πολιτικών, η μαχόμενη εκπαίδευση καλείται να έρθει αντιμέτωπη με την προσπάθεια ιδεολογικής και πολιτικής «ρεβάνς» από την πλευρά της ακροδεξιάς, είτε αυτή εκφράζεται μέσα από τις επίσημες εκπαιδευτικές πολιτικές στις χώρες που κυβερνά, είτε μέσα από την προσπάθεια της στράτευσης της διανόησης και των εκπαιδευτικών στην «σταυροφορία ενάντια στην μαρξιστική προπαγάνδα που έχει αλώσει τα σχολεία και τα Πανεπιστήμια». Ταυτόχρονα, ο ρατσιστικός λόγος και οι επιθέσεις απέναντι στα παιδιά των προσφύγων και των μεταναστών γίνεται καθημερινή πρακτική, με πιο ακραία περίπτωση εκείνη των ΗΠΑ. Δεν είναι τυχαίο που οι υπουργοί Παιδείας των χωρών με ακροδεξιές κυβερνήσεις ανήκουν στους πιο συντηρητικούς ιδεολογικούς, θρησκευτικούς και οικονομικούς κύκλους.
Ας ξεκινήσουμε από τη γειτονική Ιταλία. Στην πόλη Μονφαλκόνε της Βόρειας Ιταλίας, η δήμαρχος της Λέγκας του Βορά Άννα Μαρία Τσίζιντ επέβαλε ανώτατο όριο 45% στα παιδιά μεταναστών που μπορούν να φοιτούν στα νηπιαγωγεία της πόλης, ενώ απαγόρευσε από τις δημοτικές βιβλιοθήκες αριστερές εφημερίδες όπως η Manifesto. Προχωρώντας ακόμα παραπέρα, βάζει στο στόχαστρο και όσους εκπαιδευτικούς αντιδρούν στην πολιτική της. «Με την ιδεολογία τους δηλητηριάζουν τους νέους, κάνοντας ανοικτά κριτική στη δημοτική αρχή της Λέγκας που οι κάτοικοι δημοκρατικά εξέλεξαν», τονίζει η ίδια, προτάσσοντας μηνύματα «ανησυχίας και αγανάκτησης» που έχει συλλέξει μέσα στη διετία που έχει αναλάβει καθήκοντα από γονείς, μαθητές και καθηγητές. Στην πόλη Ούντινε της βορειοανατολικής Ιταλίας το δημοτικό συμβούλιο ψήφισε την απαγόρευση της αναφοράς σε «άλλες κουλτούρες» στα νηπιαγωγεία της πόλης ενώ τα παιδιά θα πρέπει να παίζουν με κούκλες και να διαβάζουν βιβλία τα οποία έχουν αποκλειστική αναφορά στον ιταλικό πολιτισμό. Το Μάιο, εκπαιδευτικός σε γυμνάσιο στο Παλέρμο τέθηκε σε διαθεσιμότητα γιατί οι δεκαπεντάχρονοι μαθητές της δημιούργησαν και παρουσίασαν βίντεο στο οποίο παρομοιάζουν τις αντιμεταναστευτικές πολιτικές του Σαλβίνι με τους ρατσιστικούς νόμους που επιβλήθηκαν στην Ιταλία την περίοδο του Μουσολίνι, ξεσηκώνοντας κύμα αντιδράσεων σε ολόκληρη την Ιταλία. Ένα ακόμα πιο ακραίο παράδειγμα είναι η δημιουργία «σχολής εξορκισμού» από τον υπουργό Παιδείας της Ιταλίας Μάρκο Μπουσέτι, σκληροπυρηνικού καθολικού, την οποία καλούνται να παρακολουθήσουν εκπαιδευτικοί για να βοηθήσουν τους ιερείς στον εντοπισμό «δαιμονισμένων» μαθητών. O ίδιος υπουργός παραβρέθηκε την άνοιξη στη Βερόνα σε σύναξη μαζί με ακροδεξιούς από την Ουγγαρία, την Μολδαβία, την Ουκρανία με σκοπό της προώθηση «της φυσικής οικογένειας ως την ουσιαστική μονάδα της κοινωνίας», ενώ ο Στιβ Μπάνον, πρώην σύμβουλος του Τραμπ , προσπάθησε να ιδρύσει σχολή σε ιταλικό μοναστήρι, την «σύγχρονη σχολή μονομάχων» όπως την αποκαλούσε, για την δημιουργία της εμπροσθοφυλακής της ακροδεξιάς ιδεολογικής ελίτ στην Ευρώπη, χωρίς όμως να του δοθεί τελικά η άδεια. Στην Λυόν της Γαλλίας ωστόσο, η ανιψιά της Λε Πεν Μαριόν Μαρεσάλ κατάφερε να αναγνωριστεί από τις εκπαιδευτικές αρχές της πόλης το Ινστιτούτο Κοινωνικών, Πολιτικών και Οικονομικών Επιστημών που ίδρυσε τον Ιούνιο του 2018. Στη σχολή αυτή οι φοιτητές της, πληρώνοντας 5.500 ευρώ το χρόνο, μπορούν να διδαχθούν για την «τέχνη της παραπληροφόρησης», την «ιστορία και την μιλιταριστική στρατηγική», «το Ισλάμ και τον ισλαμικό πολιτισμό: μια παγκόσμια τάση».
Στη Βραζιλία τώρα από την προεκλογική του κιόλας καμπάνια, ο Μπολσονάρου, που ανοικτά διακηρύσσει ότι οι γυναίκες πρέπει να πληρώνονται λιγότερο από τους άνδρες και ότι οι σκλάβοι ήρθαν στη Βραζιλία «από επιλογή», έδειξε τις προθέσεις του απέναντι στην εκπαίδευση. Εκτός από τα μαζικές περικοπές στις δαπάνες για την εκπαίδευση που έβγαλε εκατοντάδες χιλιάδες εκπαιδευτικούς, μαθητές και φοιτητές στους δρόμους τον Μάιο και τον Αύγουστο, ακολουθεί μια επιθετική ακροδεξιά ατζέντα στο περιεχόμενο της εκπαίδευσης, προσπαθώντας να «ξεφορτωθεί» ό,τι μπορεί να θεωρηθεί αριστερό ή προοδευτικό. Το μεγαλύτερο βάρος των περικοπών πέφτει στις σχολές των ανθρωπιστικών σπουδών – τους «θύλακες της αριστερής ιδεολογίας» όπως υποστηρίζει, το έργο του μεγάλου παιδαγωγού Πάολο Φρέιρε θεωρείται εχθρικό για το καθεστώς, ενώ τον Φεβρουάριο ο τότε υπουργός Παιδείας Ροντρίγκεζ έστειλε εγκύκλιο στα σχολεία που επέβαλε στους μαθητές να λένε μετά τον εθνικό ύμνο το προεκλογικό σύνθημα του Μπολσονάρο «Η Βραζιλία πάνω από όλα, ο Θεός πάνω από όλους». Ο διάδοχός του Αμπραάμ Βέιντραουμπ δηλώνει ότι υπάρχει «κομμουνιστική συνωμοσία για την κατάληψη της Λατινικής Αμερικής» και ότι το ναρκωτικό κρακ εισήχθη στη Βραζιλία ως μέρος αυτής της συνωμοσίας. Η κυβέρνηση ενθαρρύνει τους μαθητές να κινηματογραφούν και να καταγγέλλουν τους εκπαιδευτικούς που «προωθούν αριστερές ιδέες». Ο γιος του Μπολσονάρο Κάρλος ανέβασε στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ένα τέτοιο βίντεο με το εξής σχόλιο: «Η βιντεοσκόπηση στα σχολεία είναι ένα νόμιμο μέσο άμυνας απέναντι στα ιδεολογικά αρπακτικά που είναι μεταμφιεσμένα σε εκπαιδευτικούς»….
Ένα παρόμοιο παράδειγμα είναι η δημιουργία πλατφόρμας από το ακροδεξιό κόμμα AfD (Εναλλακτική για την Γερμανία) στο Αμβούργο όπου γονείς και μαθητές μπορούν να καταγγέλλουν περιστατικά κριτικής απέναντι στο εν λόγω κόμμα και που ξεσήκωσε θύελλα διαμαρτυριών στη χώρα το περασμένο φθινόπωρο (βλ. «Οι πλατφόρμες του ακροδεξιού AfD για πολιτική στοχοποίηση των εκπαιδευτικών και η «πολιτική ουδετερότητα» στο σχολείο» της Αλίκης Λασπίδου, selidodeiktis.edu.gr). Το συγκεκριμένο κόμμα όμως δεν μένει μόνο εκεί. Στο κρατίδιο της Σαξονίας- Άνχαλτ, το συγκεκριμένο κόμμα καλεί να ξαναγραφεί το αναλυτικό πρόγραμμα της ιστορίας για να προωθείται στους μαθητές «μια ουσιαστική θετική στάση απέναντι στη χώρα τους και μια ισχυρή εθνική ταυτότητα». Ισχυρίζεται ότι πρέπει να υπάρξει μια εκπαιδευτική πολιτική « που προσανατολίζεται ξανά στο αγνό ιδανικό της γερμανικής ιστορικής σκέψης» και ζητά την επιστροφή του μαθήματος «Heimatkunde” (Πατριδογνωσία), γιατί θεωρούν ότι με αυτό τον τρόπο οι Γερμανοί μαθητές «θα συνδεθούν ξανά με τις ρίζες τους και θα βρουν τον προσανατολισμό τους σε έναν παγκοσμιοποιημένο κόσμο».
Όπως είναι φυσικό, δεν θα μπορούσαμε στο παρόν άρθρο να μην κάνουμε μία ιδιαίτερη αναφορά στις ΗΠΑ. Είναι γεγονός ότι λόγω του τρόπου λειτουργίας του εκπαιδευτικού συστήματος, υπάρχουν αρκετές διαφοροποιήσεις στον τρόπο που η ακδροδεξιά, ρατσιστική και φασιστική ιδεολογία στο αμερικάνικο εκπαιδευτικό σύστημα. Εξάλλου εδώ και δεκαετίες υπάρχουν συντηρητικές και ακροδεξιές οργανώσεις που δουλεύουν συστηματικά για την εμπέδωση των απόψεών τους και στην εκπαίδευση με διάφορους τρόπους. Η υποστήριξη για παράδειγμα των vouchers κυρίως για τα σχολεία θρησκευτικού προσανατολισμού είναι μια σταυροφορία που κρατά χρόνια, και δεν συνδέεται μόνο με την διακυβέρνηση Τραμπ. Είναι όμως αναμφισβήτητη πραματικότητα ότι η άνοδος του Τραμπ στην εξουσία διευκόλυνε την εξάπλωση των ακροδεξιών απόψεων στα Πανεπιστήμια και στα σχολεία, είτε μέσω αλλαγών στα αναλυτικά προγράμματα και στα βιβλία, είτε μέσω της επιβολής μιας καθαρά ρατσιστικής πολιτικής απέναντι στους μαθητές – παιδιά μεταναστών.
Η Αμερικάνικη Χριστιανική Ένωση αυτή τη στιγμή διαμορφώνει το αναλυτικό πρόγραμμα και παρέχει τα σχολικά βιβλία σε 9000 σχολεία στις ΗΠΑ. Στα σχολικά εγχειρίδια του εκδοτικού οίκου A Beka εκθειάζεται η Κουξ Κλουν Κλαν, η σφαγή των ιθαγενών της Αμερικής – η οποία κατά τη γνώμη των συγγραφέων «έσωσε πολλές ψυχές», αναφέρεται ότι οι σκλάβοι ζούσαν καλά, ότι οι ομοφυλόφιλοι ανήκουν στην ίδια κατηγορία με τους βιαστές και τους παιδόφιλους. Υπάρχουν σχολεία που διδάσκουν ότι οι δεινόσαυροι ζούσαν την ίδια εποχή με τους ανθρώπους, ενώ οι διευθυντές τους υποστηρίζουν ότι η σωματική τιμωρία των μαθητών επιτρέπεται από τη Βίβλο. Ο κατάλογος φυσικά είναι ατελείωτος, και δεν είναι δύσκολο να καταλάβει κανείς γιατί στις ΗΠΑ αυτή τη στιγμή υπάρχουν εκατομμύρια άνθρωποι που πιστεύουν ότι η γη είναι επίπεδη… Αυτό που ενίσχυσε η διακυβέρνηση Τραμπ και η υπουργός Παιδείας Μπέτσι Ντεβός είναι η ακόμα μεγαλύτερη κρατική χρηματοδότηση τέτοιων σχολείων και προγραμμάτων, στερώντας εκατομμύρια δολάρια από τα δημόσια σχολεία…
Εκτός όμως από την ιδεολογική σταυροφορία που έχει εξαπολυθεί από την ακροδεξιά στις ΗΠΑ στην εκπαίδευση, η αντιμεταναστευτική, ρατσιστική πολιτική του Τραμπ έχει άμεση επίπτωση και στην καθημερινότητα των σχολείων. Στις 8 Αυγούστου ξεκίνησε η νέα σχολική χρονιά στην κομητεία Σκοτ της πολιτείας του Μισισίπι, σε μια σχολική περιφέρεια 4000 χιλιάδων μαθητών. Οι εκπαιδευτικοί όμως εκείνη την ημέρα ήρθαν αντιμέτωποι με μια φοβερή πραγματικότητα: εκατοντάδες μαθητές, κατά κύριο λόγω Λατίνοι, δεν εμφανίστηκαν στο σχολείο ενώ δεκάδες παιδιά θα επέστρεφαν στο σπίτι μόνο και μόνο για να διαπιστώσουν ότι οι γονείς τους δεν θα ήταν εκεί για να τους περιμένουν. Η αιτία ήταν οι επιδρομές του ICE (Immigration and Customs Enforcement, η (αντι)μεταναστευτική υπηρεσία των ΗΠΑ) στα γύρω εργοστάσια και η σύλληψη 680 μεταναστών εργατών. Οι συγκεκριμένες επιδρομές χαρακτηρίζονται ως οι πιο σκληρές της τελευταίας δεκαετίας, με κύριο στόχο την εμπέδωση του φόβου και της τρομοκρατίας μεταξύ των μεταναστών εργατών. Οι αίθουσες από τις οποίες απουσιάζουν οι μαθητές που προέρχονται από οικογένειες μεταναστών εξαιτίας των επιδρομών του ICE είναι ένα συνηθισμένο φαινόμενο ιδιαίτερα από το καλοκαίρι του 2018 και μετά. Οι εκπαιδευτικοί έρχονται συχνά αντιμέτωποι με την αγωνία των μαθητών τους για το πού βρίσκονται οι γονείς τους, για το αν θα τους απελάσουν και θα τους αποχωριστούν οριστικά, για το αν θα αναγκαστούν να φύγουν από τη χώρα. Για τους περισσότερους αυτό αποτελεί μια πρωτόγνωρη εμπειρία και μια κατάσταση την οποία δεν μπορούν να διαχειριστούν. Σύμφωνα με τα στοιχεία τουλάχιστον ένας στους τέσσερις μαθητές στις ΗΠΑ από το νηπιαγωγείο μέχρι την τελευταία τάξη της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης έχουν έναν τουλάχιστον γονιό χωρίς χαρτιά, 5,9 εκατομμύρια παιδιά που είναι πολίτες των ΗΠΑ έχουν ένα τουλάχιστον μέλος της οικογένειάς τους χωρίς χαρτιά, 725.000 μαθητές το ίδιο. Γι’ αυτό έχει δημιουργηθεί ένα εκτεταμένο δίκτυο αλληλεγγύης και δράσης από τους εκπαιδευτικούς για τη φροντίδα των παιδιών που μένουν πίσω, ενώ δεκάδες εκπαιδευτικές ιστοσελίδες δίνουν συμβουλές για το πώς μπορούν να αντιμετωπίσουν μια ενδεχομένη επιδρομή του ICE στις περιοχές τους. Φυσικά μιλάμε για τα παιδιά που βρίσκονται ήδη στη χώρα. Γιατί υπάρχει και η ακόμα πιο αποκρουστική πλευρά των κέντρων κράτησης στα σύνορα, με τις καταγγελίες για τις απαράδεκτες συνθήκες κάτω από τις οποίες ζουν μικρά παιδιά. Το καλοκαίρι έκανε το γύρο του κόσμου η είδηση για ένα μικρό κορίτσι από την Ονδούρα στο κέντρο κράτησης του Ελ Πάσο στο Τέξας που της ζητήθηκε να διαλέξει ποιόν από τους δύο γονείς της ήθελε να μείνει μαζί της στην Αμερική. Λεπτομέρεια: το όνομα της μικρής ήταν Σόφι. Ο συνειρμός που παραπέμπει στη γνωστή ταινία είναι άμεσος.
Σε όλες τις χώρες που αναφέρθηκαν παραπάνω υπάρχουν τα τελευταία χρόνια σοβαρές αντιστάσεις, κινητοποιήσεις και απεργίες στην εκπαίδευση απέναντι στις αντιεκπαιδευτικές νεοσυντηρητικές πολιτικές. Η αντίσταση των εκπαιδευτικών, των μαθητών, των φοιτητών πυροδοτήθηκε κυρίως από τις άμεσες και πιο ορατές επιπτώσεις τους, όπως είναι οι περικοπές στις δαπάνες και στους μισθούς, η εντατικοποίηση, η επιχειρηματικοποίηση κλπ. Δεν πρέπει όμως να παραγνωρίζουμε ότι σε ένα βαθμό η ιδεολογική επίθεση, η προσπάθεια από την ακροδεξιά επιβολής φασιστικών και ρατσιστικών απόψεων συναντά αντιστάσεις και δημιουργεί την ανάγκη μιας πιο ουσιαστικής και βαθιάς παρέμβασης.
Το παραπάνω κείμενο δημοσιεύθηκε στο 8ο τεύχος του Σελιδοδείκτη για την εκπαίδευση και την κοινωνία, Φθινόπωρο 2019.
