εργαζόμενης σε ΚΔΑΠ
Έχουν χαρακτηριστεί με χιούμορ ως η «επιχείρηση του μέλλοντος» και απασχολούν χιλιάδες εργαζόμενους σε όλη τη χώρα. Σε μια Ελλάδα που επιχειρήσεις κλείνουν και εργαζόμενοι χάνουν κεκτημένα δικαιώματα δεκαετιών, μόνο ελαφρά τη καρδία δεν θα πρέπει να εκλάβουμε αυτόν τον χαρακτηρισμό. Τα Κέντρα Δημιουργικής Απασχόλησης Παιδιών (ΚΔΑΠ), αλλά και τα Κέντρα Δημιουργικής Απασχόλησης Παιδιών Με Αναπηρίες (ΚΔΑΠ-ΜΕΑ)είναι, χωρίς καμία υπερβολή, απολύτως απαραίτητα για τη σημερινή οικογένεια αλλά και τους σύγχρονους καλλικρατικούς δήμους, οι οποίοι έχουν βρει μέσω των ΚΔΑΠ τον τρόπο να καλύπτουν τις «τρύπες» ελλιπούς χρηματοδότησης σε βασικές λειτουργίες του δήμου παρακρατώντας πόρους που αρχικά προορίζονταν για τα ΚΔΑΠ.[1] Τα στατιστικά στοιχεία στηρίζουν αυτό το επιχείρημα, με τις δομές να έχουν υπερδεκαπλασιαστεί από την ίδρυση τους, όπως επίσης ο αριθμός των εργαζομένων σε αυτές και ο αριθμός των ωφελούμενων μητέρων. Αυτή η μεγάλη αύξηση σίγουρα δεν συνοδεύεται από το αντίστοιχο νομικό πλαίσιο υποστήριξης των εργαζομένων. Ως εργαζόμενη σε μια δομή ΚΔΑΠ, θα επιχειρήσω στον παρόν άρθρο να αναφερθώ και να τοποθετηθώ κριτικά σχετικά με τα ζητήματα που αφορούν στη λειτουργία των ΚΔΑΠ, τις συνθήκες εργασίας σε αυτά και το νομικό πλαίσιο που τη διέπει.
Αρχικά είναι απαραίτητη μια ιστορική αναδρομή της ίδρυσης των δομών, ώστε να θέσουμε τις βάσεις για τη μετέπειτα συζήτηση.
Η ιστορία των ΚΔΑΠ ξεκινά το 1997, όταν ιδρύονται οι Μονάδες Φροντίδας και Απασχόλησης Νηπίων και Παιδιών.[2] Αυτό που αξίζει να σημειωθεί για αυτές τις «πρώιμες» δομές είναι ότι το ωράριο εργασίας και ο μισθός των εργαζομένων καθορίζονταν από συλλογικές συμβάσεις. Το ίδιο συνέβαινε και για το δικαίωμα-υποχρέωση εκπροσώπησης των εργαζομένων στο Διοικητικό Συμβούλιο μέσω του/της Διευθυντή/ντριας της δομής, κάτι που πλέον δεν ισχύει. Το τρίτο σημαντικό στοιχείο είναι ότι οι δομές αυτές ήταν δημόσιες πλην εξαιρέσεων Σωματείων και Φιλανθρωπικών Συλλόγων για τα οποία υπήρχε επίσης το δικαίωμα ίδρυσης. Προς την κατεύθυνση της ιδιωτικοποίησης γίνεται μια μικρή πλην σημαντική αλλαγή όταν το 1999 επιτρέπεται η ίδρυση αντίστοιχων δομών από φορείς μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα.[3] Όπως αποδείχτηκε και στη συνέχεια οι δομές αυτές άνοιξαν τον δρόμο για τα ιδιωτικά ΚΔΑΠ που νομιμοποιήθηκαν και ανθούν με υπόβαθρο την κρίση. Τα πρώτα χρόνια οι δομές αυτές είναι ελάχιστες. Το 2001 ιδρύονται τα γνωστά πλέον ΚΔΑΠ, ορίζεται ξεκάθαρα ο σκοπός τους, το ωράριο των εργαζομένων συνδέεται με το σχολικό και εισάγονται τα πρώτα κριτήρια εισαγωγής για τα παιδιά. Προτεραιότητα έχουν οι οικογένειες με χαμηλό εισόδημα, οι μονογονεϊκές και οι οικογένειες με άτομα με αναπηρία.[4] Αξίζει να τονιστεί ότι οι παλαιότεροι εργαζόμενοι στα ΚΔΑΠ -με το καθεστώς που θα περιγράψω παρακάτω- βρίσκονται στις δομές από το 2001, δηλαδή τα τελευταία 18 χρόνια, παρόλο που το θέμα άρχισε να γίνεται γνωστό στον υπόλοιπο χώρο της εκπαίδευσης σχετικά πρόσφατα… Η πιο ριζική αλλαγή στο νομικό καθεστώς των ΚΔΑΠ έγινε το 2012, όταν η Επιτροπή Ανταγωνισμού[5] κλήθηκε να γνωμοδοτήσει για μια σειρά από κοινωνικές δομές που αφορούν από παιδιά μέχρι και ηλικιωμένους, ανάμεσά τους και τα ΚΔΑΠ. Αποφασίζει την κατάργηση των «αδικαιολόγητων», όπως τους χαρακτηρίζει, περιορισμών στην ίδρυση των ΚΔΑΠ, καθότι «περιορίζουν από τη φύση τους υπέρμετρα την ανάπτυξη της ιδιωτικής επιχειρηματικής δραστηριότητας, χωρίς να τελούν σε εύλογη αναλογία προς κάποιον επιδιωκόμενο επιτακτικό λόγο δημοσίου συμφέροντος. Στο πλαίσιο αυτό, προτείνεται να προβλεφθεί ότι οι υπό εξέταση προνοιακές δομές δύνανται να είναι και κερδοσκοπικού χαρακτήρα».[6] Την εποχή αυτή, οι δομές ΚΔΑΠ στην Ελλάδα ήταν μόλις 195, και τα ΚΔΑΠ ΜΕΑ 34. Επίσης μόλις το 2012 ορίζεται το φάσμα ηλικίας παιδιών (από 5-12), όπως επίσης και το ότι οι δομές θα πρέπει να δέχονται παιδιά με ελαφρά κινητικά ή αισθητηριακά προβλήματα. Αυτή η ασάφεια θα δώσει ένα προβάδισμα στις ιδιωτικές δομές. Ο μόνος περιορισμός που τίθεται πλέον για την ίδρυση ενός ΚΔΑΠ είναι ότι πρέπει να γίνεται από νομικό και όχι φυσικό πρόσωπο, πράγμα που θα αλλάξει έναν χρόνο μετά[7], οπότε πλέον δεν υπάρχει κανένας περιορισμός.
Οι ιδιώτες μπήκαν σταδιακά στον κόσμο των ΚΔΑΠ από το 2012-2013,ενώ ο μεγαλύτερος ρυθμός αύξησης τόσο σε δημοτικά όσο και ιδιωτικά ΚΔΑΠ σημειώνεται το 2015, όταν οι γνωστές δημοτικές δομές ήταν 613, οι εργαζόμενοι πάνω από 1.000 και ο αριθμός των φιλοξενούμενων παιδιών περίπου 25.000. Πλέον για το σχολικό έτος 2018-2019 οι θέσεις που προκηρύχθηκαν από την ΕΕΤΑΑ (Ελληνική Εταιρεία Τοπικής Ανάπτυξης & Αυτοδιοίκησης Α.Ε.) είναι πάνω από 110.000. Δεδομένου ότι η αναλογία εκπαιδευτικού προς μαθητή είναι υποχρεωτικά 2:25, μπορούμε να κάνουμε τον υπολογισμό για να έχουμε μια κατά προσέγγιση εικόνα του αριθμού των εργαζομένων στις δημόσιες και ιδιωτικές δομές συνολικά.
Δεν υπάρχει συγκεκριμένο πλαίσιο που να ορίζει τη λειτουργία των δομών. Αυτή εξαρτάται από το καταστατικό λειτουργίας κάθε δομής, αρκεί αυτό να μην ξεφεύγει από τον ευρύ σκοπό που ορίζεται στα ΦΕΚ.[8] Επομένως υπάρχουν ΚΔΑΠ που δέχονται παιδιά καθ’ όλο το 8ωρο, ενώ υπάρχουν άλλα που το έχουν διαιρέσει σε δύο τετράωρες βάρδιες και κατά συνέπεια έχουν διπλασιάσει τον αριθμό των voucher που καταλήγουν στο ταμείο της επιχείρησης. Στο χρονικό διάστημα που τα παιδιά βρίσκονται στο ΚΔΑΠ μπορούν είτε να παίξουν ελεύθερα, είτε να κάνουν τις δραστηριότητες που έχουν προετοιμάσει οι εκπαιδευτικοί. Υπάρχουν, επίσης, δομές οι οποίες βοηθούν τα παιδιά να προετοιμάσουν τις εργασίες τους για το σχολείο. Αυτή η ασάφεια στον τρόπο λειτουργίας και ο υποτυπώδης έλεγχος έχει οδηγήσει στο φαινόμενο να ορίζονται ως ΚΔΑΠ χώροι όπως φροντιστήρια ξένων γλωσσών, σχολές Tae Kwon Do, ακαδημίες ποδοσφαίρου κ.α.. Μ’ αυτόν τον τρόπο οι γονείς από τη μία εξοικονομούν χρήματα από τα δίδακτρα και οι ακαδημίες από την άλλη λαμβάνουν αντί των διδάκτρων από τους γονείς, το πολλαπλάσιο ποσό των Voucher. Το αποτέλεσμα είναι ότι σε πολλές περιπτώσεις σε αντίθεση με ό,τι ρητά απαγορεύεται από τη νομοθεσία οι δομές αυτές ζητούν επιπλέον χρήματα από τους γονείς για δραστηριότητες. Αν για παράδειγμα πρόκειται για φροντιστήριο Αγγλικών, μπορεί να ζητηθούν επιπλέον χρήματα για προετοιμασία μαθημάτων ή για συμμετοχή σε ομάδα ρομποτικής. Κάπως έτσι η λειτουργία των ιδιωτικών ΚΔΑΠ μετέτρεψε άτυπα κάτι που ήταν εντελώς δωρεάν σε φύλαξη παιδιών με πληρωμή. Όσον αφορά στις δραστηριότητες που γίνονται εντός μιας δομής ο καθένας και η καθεμία μπορεί να πάρει μία γεύση από τις σελίδες που διατηρούν οι δομές στα social media. Εκεί γίνεται μία σύγκριση στις παροχές των δομών. Αυτός είναι κι ένας τρόπος να αυξάνεται και η εντατικοποίηση της δουλειάς των εργαζομένων των διαφορετικών δομών, καθώς η διαφήμιση μέσω των social media έχει οδηγήσει σε έναν αθέμιτο ανταγωνισμό μεταξύ των ΚΔΑΠ και σε μια πίεση από την διοίκηση προς τους εκπαιδευτικούς, ώστε να πραγματοποιούν όσο γίνεται περισσότερες δραστηριότητες, οι οποίες μάλιστα θα πρέπει να φωτογραφηθούν, ώστε αργότερα να αναρτηθούν στο διαδίκτυο. Στην πράξη συμβαίνει κάτι κωμικοτραγικό: οι εκπαιδευτικοί των ΚΔΑΠ είναι και υπεύθυνοι επικοινωνίας για τα social media της επιχείρησης στην οποία εργάζονται.
Λίγα λόγια σχετικά με την χρηματοδότηση. Δεν είναι διαθέσιμα ακριβή στοιχεία για την χρηματοδότηση των ΚΔΑΠ από τη στιγμή της ίδρυσής τους, θα μπορούσαμε όμως να εξάγουμε κάποια συμπεράσματα με βάση τα δεδομένα των 3 τελευταίων ετών. Η λειτουργία των δομών, τόσο δημοτικών, όσο και ιδιωτικών (δεν υπάρχει καμία διαφοροποίηση στη χρηματοδότηση) εξαρτάται αποκλειστικά από το Ευρωπαϊκό Πρόγραμμα ΕΣΠΑ «Εναρμόνιση Οικογενειακής και Επαγγελματικής ζωής», το οποίο έχει 5ετή διάρκεια και μέχρι στιγμής έχει ανανεωθεί 3 φορές. Η χρηματοδότηση εξαρτάται από την Ευρωπαϊκή Ένωση και το κρατικό ταμείο, με την εθνική συμμετοχή να αυξάνεται προοδευτικά σε ποσοστό και μερικά εκατομμύρια ευρώ όσο περνούν τα σχολικά έτη. Ενδεικτικά η χρηματοδότηση για την τρέχουσα σχολική χρονιά αναμένεται να φτάσει τα 220 εκ. ευρώ. Σύμφωνα με αυτό το πρόγραμμα λοιπόν κάθε καλοκαίρι δημοσιεύεται η προκήρυξη για τους ενδιαφερόμενους γονείς, που καλούνται να κάνουν μια αίτηση σύμφωνα με κοινωνικά και οικονομικά κριτήρια. Οι περισσότεροι μέχρι στιγμής από αυτούς, όταν βγουν τα τελικά αποτελέσματα έχουν στο χέρι τους μια επιταγή (voucher γύρω στα 1.500€). Μια πολύ μεγάλη αλλαγή που συντελέστηκε το 2015 είναι το δικαίωμα κάθε ωφελούμενης μητέρας να επιλέξει τη δομή στην οποία θα καταθέσει το voucher των 1.500€ ή και να αλλάξει δομή οποτεδήποτε το επιθυμεί. Πριν από αυτό θεωρούνταν δεδομένο ότι το voucher θα κατατίθονταν στη δημοτική δομή του δήμου κατοικίας της μητέρας.
Για ποιον λόγο είναι αυτό σημαντικό; Καταρχάς γιατί τα δημοτικά ΚΔΑΠ έπαψαν να κατέχουν την κυρίαρχη θέση. Δεύτερον δυσκόλεψε το έργο των εκπαιδευτικών που δέχονται ή χάνουν μαθητές/τριες εν μέσω της χρονιάς και τρίτο και σημαντικότερο έθεσε σε κίνδυνο δομές μη προνομιούχων περιοχών και έβαλε τους εκπαιδευτικούς στην φρενήρη διαδικασία κυνηγιού voucher την περίοδο του καλοκαιριού. Πολλές μητέρες εγκαταλείπουν πλέον ΚΔΑΠ σε υποβαθμισμένες περιοχές και προσπαθούν επίμονα να «πιάσουν θέση» σε δομές περισσότερο προνομιούχων περιοχών λίγα χιλιόμετρα μακριά. Ακόμη την περίοδο πριν και κατά τη διάρκεια των αιτήσεων οι εκπαιδευτικοί εγκαταλείπουν τις θέσεις τους εντός της τάξης και αναγκάζονται από την εκάστοτε επιχείρηση-δομή να γίνουν πλασιέ διαφημιστικών φυλλαδίων έξω από σχολεία, φροντιστήρια κλπ., καθώς απειλούνται ότι θα χάσουν τη δουλειά τους εάν η δομή δεν εξασφαλίσει τον επαρκή αριθμό voucher για την επόμενη σχολική χρονιά. Μέσα από αυτήν τη διαδικασία κάποιες δομές έχουν τη δυνατότητα να κάνουν μάλιστα και επιλογή των μαθητών/τριών που θα εγγράψουν για την επόμενη χρονιά. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα παιδιά με ελαφρά κινητικά ή αισθητηριακά προβλήματα ή «προβληματική συμπεριφορά» να μην βρίσκονται πρώτα στη λίστα των «πετυχημένων» ΚΔΑΠ.
Ένα ακόμη απότοκο αυτού του είδους χρηματοδότησης είναι οι τεράστιες καθυστερήσεις στην καταβολή των δεδουλευμένων. Οι εργαζόμενοι εκπαιδευτικοί στα ΚΔΑΠ εξαρτώνται από την καταβολή δόσεων του προγράμματος προς την εκάστοτε επιχείρηση, δόσεις που μπορεί να καθυστερήσουν ή και να παγώσουν με αποκλειστική ευθύνη των φορέων-επιχειρήσεων για διάφορους λόγους (π.χ. έλλειψη φορολογικής ενημερότητας), ή ακόμα και για λόγους κακής και αδιαφανούς διαχείρισης των χρημάτων αυτών. Να θυμίσω ότι το ποσό δεν είναι διόλου ευκαταφρόνητο. Σε κάθε περίπτωση οι δέκτες αυτής της καθυστέρησης, καθυστέρηση που έχει φτάσει έως τους 9 μήνες, είναι οι εργαζόμενοι εκπαιδευτικοί. Όλα αυτά μπορεί να φαίνονται ακόμη μακριά από τα δημόσια σχολεία, παρόλα αυτά το εργασιακό καθεστώς των ΚΔΑΠ είναι πολύ πιο κοντά στην πραγματικότητα του δημόσιου σχολείου απ’ όσο φανταζόμαστε.
Όσον αφορά το κομμάτι των εργασιακών σχέσεων στα ΚΔΑΠ δυστυχώς η κατάσταση είναι αρκετά συγκεχυμένη. Οι περισσότεροι από τους συναδέλφους και οι περισσότερο «προνομιούχοι» εργάζονται με Ιδιωτική Σύμβαση Ορισμένου χρόνου που διαρκεί 12 μήνες ακόμη κι αν εργάζονται σε δημοτική επιχείρηση. Υπάρχει επίσης ένα αρκετά μεγάλο ποσοστό που εργάζεται με Σύμβαση Έργου (μπλοκάκι) και ό,τι αυτό συνεπάγεται και, τέλος, υπάρχουν ωρομίσθιοι συνάδελφοι. Στα ΚΔΑΠ απασχολούνται, εκτός από δάσκαλοι, γυμναστές, θεατρολόγοι, μουσικοί, απόφοιτοι τμημάτων αγγλικής φιλολογίας, απόφοιτοι καλών τεχνών κλπ. Σε κάθε περίπτωση η πλειοψηφία εργάζεται 8ωρο 5ήμερο, από τη 1-2 το μεσημέρι μέχρι τις 9-10 το βράδυ, Χριστούγεννα, Πάσχα και καλοκαίρι, χωρίς να απολαμβάνει τις κατακτήσεις του εκπαιδευτικού κλάδου σχετικά με το ωράριο εργασίας και τα διαστήματα των διακοπών. Οι εργαζόμενοι στα ΚΔΑΠ δικαιούνται τις 21 ημέρες κανονικής άδειας, οι οποίες με βάση το εργατικό δίκαιο κατά παράβαση δίνονται αποκλειστικά τον μήνα Αύγουστο. Πέρα από αυτόν τον μήνα οι εργαζόμενοι δεν δικαιούνται καμία ημέρα κανονικής άδειας, με εξαίρεση τις αναρρωτικές, που για να χορηγηθούν είναι απαραίτητη η προσκόμιση δικαιολογητικού από νοσοκομείο, εάν φυσικά το αίτημα δεν απορριφθεί. Λαμβάνοντας υπόψη ότι τα περιστατικά αυτά σημειώνονται σε δημοτικά ΚΔΑΠ, μπορούμε να φανταστούμε πόσο χειρότερη είναι η κατάσταση στις ιδιωτικές δομές. Πρόκειται για την πλήρη ενσάρκωση του όρου εργασιακή ομηρία για τους συνάδελφους εκπαιδευτικούς, για τους οποίους ακόμη και εκείνη η άλλη δύσκολη εναλλακτική, εκείνη του αναπληρωτή/τριας φαντάζει ουτοπία.
Οι εργαζόμενοι στα δημοτικά ΚΔΑΠ δεν γνωρίζουν πού ανήκουν συνδικαλιστικά! Βρίσκονται στο εργασιακό μεταίχμιο που δημιουργήθηκε μετά τα μνημόνια. Εργάζονται στον δημόσιο τομέα με σύμβαση ιδιωτικού υπαλλήλου, με ό,τι αυτό συνεπάγεται. Εργάζονται για πάρα πολλά χρόνια (κάποιοι ήδη από το 2001) καλύπτοντας πάγιες –αν μη τι άλλο- ανάγκες ζώντας στην ανασφάλεια του να βρεθούν ανά πάσα στιγμή στον δρόμο. Ταυτόχρονα γίνονται αντικείμενο εμπαιγμού του εκάστοτε υπουργού παιδείας, που τη μία υπόσχεται μονιμοποιήσεις και την επομένη τους αποκαλεί τεμπέληδες και μειώνει το εκπαιδευτικό τους έργο αποκαλώντας το «απλό πάρκινγκ παιδιών». Δυστυχώς, η αντίδραση από την εκπαιδευτική κοινότητα δεν είναι εκείνη που οι εργαζόμενοι στα ΚΔΑΠ περίμεναν και έχουν ανάγκη. Μέχρι και αυτήν τη στιγμή οι όροι εργασίας και το δύσκολο έργο των εκπαιδευτικών στα ΚΔΑΠ και ΚΔΑΠ ΜΕΑ παραμένει άγνωστο στην πλειοψηφία των συνάδελφων εκπαιδευτικών που εργάζονται στο δημόσιο σχολείο, ενώ οι δυσμενείς συνθήκες εργασίας και διαβίωσης των αναπληρωτών έχουν οδηγήσει σε έναν συναδελφικό κανιβαλισμό προς τους συναδέλφους και πρώην συμφοιτητές τους που εργάζονται στον χώρο των ΚΔΑΠ. Σταδιακά και μέσα από τον μετασχηματισμό των ΚΔΑΠ, όπως αυτός έχει περιγραφεί παραπάνω, επιχειρείται μια ριζική αλλαγή στον κόσμο της εκπαίδευσης, που καλλιεργεί την εμπέδωση της εμπλοκής του ιδιωτικού κεφαλαίου σε εκπαιδευτικά ζητήματα ως κάτι αυτονόητο και αναγκαίο. Και αυτό αφορά όλους τους εκπαιδευτικούς ανεξάρτητα από το εάν εργάζονται στο δημόσιο σχολείο ή όχι, ανεξάρτητα από το εάν είναι αναπληρωτές ή μόνιμοι. Δυστυχώς απ’ ό,τι φαίνεται η κουλτούρα των Vouchers ήρθε για να μείνει. Η εμπλοκή αυτής της κουλτούρας υποβαθμίζει το έργο μας και δυσκολεύει την πρόσβαση στην εκπαίδευση των μη προνομιούχων παιδιών. Οι πάγιες ανάγκες και δυσκολίες με τις οποίες όλοι και όλες ερχόμαστε αντιμέτωποι θα έπρεπε να ενώσουν τον εκπαιδευτικό κόσμο προς μια συνολική διεκδίκηση εργασιακών δικαιωμάτων και μιας ποιοτικής δημόσιας εκπαίδευσης.
Σημειώσεις
[1] Για παράδειγμα, τα χρήματα αυτά μπορεί να καλύψουν ανάγκες μισθοδοσίας τεχνικών, συντήρησης δικτύων, αγορά εξοπλισμού κ.τ.λ..
[2] ΦΕΚ 645, τεύχος Β’, 31/7/1997.
[3] ΦΕΚ 2255, τεύχος Β’, 31/12/1999.
[4] ΦΕΚ 1397, τεύχος Β’, 22/10/2001.
[5] «Η Επιτροπή Ανταγωνισμού είναι η ελληνική αρχή προστασίας ανταγωνισμού. Είναι ανεξάρτητη διοικητική αρχή που έχει ως στόχο την διαφύλαξη των αρχών του ανταγωνισμού, εφαρμόζοντας το Δίκαιο κατά των περιορισμών του Ανταγωνισμού.», https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%95%CF%80%CE%B9%CF%84%CF%81%CE%BF%CF%80%CE%AE_%CE%91%CE%BD%CF%84%CE%B1%CE%B3%CF%89%CE%BD%CE%B9%CF%83%CE%BC%CE%BF%CF%8D
[6] ΦΕΚ 2618, τεύχος Β’, 22/9/2012.
[7] ΦΕΚ 921, τεύχος Β’ 16/4/2013.
[8] «Σκοπός τους είναι η απασχόληση των παιδιών εκτός σχολικού ωραρίου, η αξιοποίηση του ελεύθερου χρόνου τους με την ατομική – οργανωμένη δραστηριότητα ή μέσα από οργανωμένες ομάδες εργαστηρίων καθώς και η εξυπηρέτηση των γονέων.» ΦΕΚ 1397, τεύχος Β’, 22/10/2001.
Το παραπάνω κείμενο δημοσιεύθηκε στο 6ο τεύχος του Σελιδοδείκτη, Χειμώνας 2019.
