της Σοφίας Χατζοπούλου
7 Ιούλη 1893. Γεννιέται στην Γεωργία ο Βλαντιμίρ Μαγιακόφσκι, ποιητής και θεατρικός συγγραφέας, που μέλλει να γίνει ο βασικός εκπρόσωπος του Ρωσικού Φουτουρισμού του 20ου αιώνα, οραματιστής της κοινωνικής αλλαγής και της επανάστασης, ενθουσιώδης υποστηρικτής του νέου Σοσιαλιστικού οράματος, το οποίο παίρνει σάρκα και οστά μετά την επανάσταση του 1917, και που θα το υπηρετήσει πιστά μέχρι το θάνατό του στις 14 Απρίλη του 1930.
Από τα πρώτα του εφηβικά χρόνια, ήδη από τα 14 του, ο Μαγιακόφσκι συμμετέχει σε αντιτσαρικές, σοσιαλιστικές διαδηλώσεις , ξεδιπλώνοντας την ελεύθερη, παθιασμένη, εκρηκτική φύση που θα χαρακτηρίζει τα έργα του στα χρόνια που θα έρθουν. Τον Ιούλιο του 1906, στο Γυμνάσιο ακόμα, η πράξη έρχεται να εμπλουτιστεί με τη θεωρία, αφού έρχεται σε επαφή με τα κείμενα του Μαρξ για τα οποία αναπτύσσει ένα αστείρευτο πάθος.
Του Μαρξ
τον κάθε τόμο
ανοίγαμε
όπως ανοίγαμε
τις γρίλιες
του σπιτιού
μα και χωρίς διαβάσματα
εμείς το ξεδιαλύναμε
σε ποια παράταξη να πάμε
και να καταταχθούμε που
τη διαλεχτική
εμείς δεν διδαχτήκαμε
απ’ του Έγελου τα λόγια.
Μέσα στης μάχης την κλαγγή
στους στίχους εισορμούσε….
Ο Μαγιακόφσκι όμως παραμένει κυρίως άνθρωπος της πράξης, είτε αυτή εκδηλώνεται μέσα από τον ακτιβισμό, τις συγκρούσεις και τις φυλακίσεις με το κόμμα των Μπολσεβίκων, είτε μέσα από τα ποιήματά του. Μια ποίηση ενθουσιώδης, επιθετική, μαγευτική, πάντα σε σχέση με το κοινωνικό και πολιτικό γίγνεσθαι, πάντα με ένα όραμα μπροστά, ένα όραμα κοινωνικής δικαιοσύνης και ελευθερίας του ανθρώπου, πίσω από τα κάγκελα του κελιού, στο οποίο γράφει τους πρώτους στίχους του το 1909 (“Πρωί”).
Η σκυθρωπή βροχή λάξεψε τη ματιά της.
Και πίσω
από τα κάγκελα
της σταράτης
σιδερένιας σκέψης των καλωδίων
– το στρώμα. Πάνω
εκεί
των ανερχόμενων αστεριών
ελαφρά πατήσανε τα ποδάρια….
Το 1911 άλλη μια καθοριστική στιγμή στη ζωή του, η εγγραφή του στη Σχολή Καλών Τεχνών της Μόσχας, όπου γνωρίζει το ανατρεπτικό ρεύμα του φουτουρισμού και τον αργότερα επιστήθιο φίλο και υποστηρικτή του, Μπουρλιούκ. Είναι αυτός που του διαβάζει Γάλλους και Γερμανούς ποιητές, και που του δίνει 50 καπίκια την ημέρα για να αφοσιωθεί στην ποίησή του. Ένας “καταπληκτικός φίλος που με μετέτρεψε σε ποιητή” όπως θα έλεγε αργότερα ο ίδιος ο Μαγιακόφσκι. Μαζί θα γνωρίσουν αλλά και θα εδραιώσουν τον φουτουρισμό στη Ρωσία, αυτό το ανατρεπτικό, ενοχλητικό κίνημα που θα έδινε ένα “Χαστούκι στο γούστο του κοινού”.
Σ’ εκείνους που διαβάζουν το Καινούργιο Πρώτο Απρόσμενό μας. ΕΜΕΙΣ μονάχα είμαστε ΤΟ ΠΡΟΣΩΠΟ του καιρού ΜΑΣ. Χάρη σε μας, η σάλπιγγα του καιρού σημαίνει στην τέχνη του λόγου.
Το χτες στενεύει. Η ακαδημία και ο Πούσκιν είναι πιο ακατανόητοι κι από τα ιερογλυφικά.
Ας πετάξουμε τον Πούσκιν, τον Ντοστογιέφσκι, τον Τολστόι, κλπ. κλπ., πέρα και μακριά από το Σύγχρονο Ατμόπλοιο.
Όποιος δεν ξεχνά την ΠΡΩΤΗ του ΑΓΑΠΗ δεν θα γνωρίσει ποτέ την τελευταία….
Ο Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος τον βρίσκει να δηλώνει εθελοντής αλλά η αίτησή του απορρίπτεται λόγω της πολιτικής του δράσης. Τότε γνωρίζει κι ερωτεύεται τη Λίλια Μπρικ. Ο έρωτάς του γι αυτήν καθώς και οι ιδέες του για τον πόλεμo και τον σοσιαλισμό εκφράζονται σε μια σειρά αντιπολεμικών έργων, με σημαντικότερο το “Ο Πόλεμος κι ο Κόσμος” όπου αναδεικνύει τη φρίκη του πολέμου και τις εκμεταλλευτικές δυνάμεις που σέρνουν τους λαούς σ’ αυτόν, προτάσσοντας το κάλεσμα για την πραγματική εξέγερση του λαού. ασταμάτητα το τύμπανο του πολέμου
Εν ονόματι ποιών συμφερόντων η αρβύλα
τη γη καταπατεί τρίζοντας άγρια;
Τι είναι εκεί στον ουρανό των μαχών;
Ελευθερία;
Θεός;
Δολάριο!
Πότε επιτέλους θα σηκωθείς με όλο σου τ’ ανάστημα εσύ,
που τη ζωή σου δίνεις ηλίθια;
Πότε θα πετάξεις στα μούτρα τους την ερώτηση.
Ο λόγος του πύρινος, προκλητικός δεν σταματά από τότε να καλεί, να ενοχλεί, να “τσιγκλάει” όλους εκείνους που μεταθέτουν, που αναβάλλουν, που καθυστερούν την απελευθέρωση και τη σοσιαλιστική αναγέννηση του Ανθρώπου. Όπως ο ίδιος γράφει στο πιο γνωστό του ίσως ποίημα “Σύννεφα με Παντελόνια” το 1915.
Τη σκέψη σας που νείρεται
πάνω στο πλαδαρό μυαλό σας
σάμπως ξιγκόθρεφτος λακές
σ’ ένα ντιβάνι λιγδιασμένο,
εγώ θα την τσιγκλάω
επάνω στο ματόβρεχτο κομμάτι της καρδιάς μου.
Φαρμακερός κι αγροίκος πάντα
ως να χορτάσω χλευασμό.
Εγώ δεν έχω ουδέ μιαν άσπρη τρίχα στην ψυχή μου
κι ουδέ σταγόνα γεροντίστικης ευγένειας.
Με την τραχιά κραυγή μου κεραυνώνοντας τον κόσμο,
ωραίος τραβάω, τραβάω
εικοσιδυό χρονώ λεβέντης.
Εσείς οι αβροί!
Επάνω στα βιολιά ξαπλώνετε τον έρωτα.
Επάνω στα ταμπούρλα ο άξεστος τον έρωτα ξαπλώνει….
Η ποίησή του, εμπνευσμένη από την πίστη στην ελευθερία και την επανάσταση γίνεται φλόγα που καίει, φωνή που καλεί, ανατρέποντας όλες τις μορφές του ποιητικού λόγου, ποίηση μπροστάρικη, καθώς κάθε στίχος στα ποίηματά του είναι σαν να σε σπρώχνει εμπρός. Ο Μαγιακόφσκι αγκαλιάζει την Οκτωβριανή Επανάσταση με όλη του τη δύναμη και συνεχίζει να καλεί τους ανθρώπους στον δρόμο της απελευθέρωσης, γνωρίζοντας πάντα τους κινδύνους της εξουσίας και του κατεστημένου που καιροφυλακτούν. Στο ποίημα του για τον Λένιν φαίνεται η πίστη που έχει στον πολιτικό άνδρα, φιλόσοφο κι επαναστάτη και ταυτόχρονα οι φόβοι του για το μέλλον της επανάστασης.
Την
ψυχή
με τον Λένιν καθαρίζω
και σαλπάρω
σ’ επανάστασης πλάτη.
Τούτοι
οι χίλιοι με φοβίζουν
όπως φοβίζουν
το βρέφος η απάτη.
Περίλαμπρο στεφάνι του’ χουν βάλει,
πώς φοβάμαι
μήπως και κρυφτεί
τ’ ανθρώπινο,
σοφό,
γνήσιο κεφάλι,
το μέτωπο
του Λένιν το πλατύ.
Τρέμω μήπως
μαυσωλεία
και παράτες
κι η γονυκλισία
η τυπική
μυραλοιφές
ανακατέψουνε μοδάτες
με την απλότητα
τη λενινιστική.
Τον φυλάω
σαν τα μάτια μου τώρα,
για να μην ξεφτίσουν
με τρόπους
τάχα ωραίους….
Τα πρώτα χρόνια της Επανάστασης ο Μαγιακόφσκι με το ανήσυχο πνεύμα του κοινωνικού αγωνιστή αρθρογραφεί, γράφει θεατρικά έργα, κι επιπλέον είναι βασικός ομιλητής κι εκπρόσωπος του Κομμουνιστικού Κόμματος. Ταυτόχρονα έρχεται σε επαφή με καλλιτεχνικά κι φιλοσοφικά ρεύματα στην Ευρώπη, αφού έχει ειδική άδεια που του επιτρέπει τα ταξίδια. Το 1922 θα πάει στο Βερολίνο και το Παρίσι όπου θα ρθει σ’ επαφή με τον κυβισμό του Πικάσο. Αργότερα το 1925 θα ακολουθήσουν οι Η.Π.Α, το Μεξικό και η Κούβα, απ’ όπου προκύπτει η συλλογή δοκιμίων “Πως ανακάλυψα την Αμερική”.
Με πόση απόλαυση
θα μ’ είχε
μαστιγώσει, σταυρώσει
η φάρα των αστυφυλάκων,
επειδή
κρατώ στα δυο μου χέρια,
ο στηριχτής του δρεπανιού,
του σφυριού ο φορέας,
το σοβιετικό μου
διαβατήριο.
Θα καταβροχθίσω
τη γραφειοκρατία
σα λύκος
Δε σέβομαι
τα πιστοποιητικά
και στέλνω
σ’ όλους τους διαόλους
όλα τα «χαρτιά».
Όμως, αυτό …
Θα τραβήξω
απ’ τις βαθιές μου τσέπες
την απόδειξη
μεγάλου συναλλάγματος.
Διαβάστε καλά,
ζηλέψτε –
είμαι
ένας πολίτης
της Σοβιετικής Ένωσης.
Η Σοβιετική Ένωση όμως μεγαλώνει και δυναμώνει, εδραιώνει την εξουσία και ο κήρυκας της επανάστασης και της ανατροπής αρχίζει να γίνεται ενοχλητικός για πολλούς. Στα τρία τελευταία χρόνια της ζωής του εκδίδει δύο θεατρικά έργα (“Κοριός” και “Λουτρό”), με κριτική διάθεση απέναντι στη σοβιετική γραφειοκρατία. Η αποτυχία της παράστασης του “Λουτρού” στο Λένινγκραντ το 1930, οι ερωτικές του απογοητεύσεις, οι διαδοχικές παρεξηγήσεις και συγκρούσεις με τον Ρωσικό Σύνδεσμο Προλεταρίων Συγγραφέων, σταδιακά οδηγούν τον Μαγιακόφσκι στην απελπισία. Στις 9 Απρίλη του 1930 είναι σαφές ότι ο Μαγιακόφσκι δεν χαίρει πια την εύνοια του νέου καθεστώτος του Στάλιν , όταν το ποίημα του “Με όλη τη δύναμη της φωνής μου” θα αποδοκιμαστεί έντονα από το κοινό για την πικρή κι οξεία γεύση του λόγου του.
Όταν θα παρουσιαστώ
στου φωτεινού σας
μέλλοντος
την Κ.Ε.
θάρθω πάνω απ τη συμμορία της ποίησης
των πλεονεχτών και σαλταδόρων
σείων
σα μπολσεβίκικη ταυτότητα
κομματική,
τους εκατό τόμους μαζί
όλων μου των
κομματικών βιβλίων…
Ακούραστος προφήτης της κοινωνικής επανάστασης ο ποιητής τώρα προφητεύει και τη δική του μοίρα. Στις 14 Απρίλη ο Μαγιακόφσκι αυτοκτονεί αφήνοντας πίσω του ένα σημείωμα, το τελευταίο του ανολοκλήρωτο ποίημα.
Μην κατηγορήσετε κανέναν για το θάνατο μου και παρακαλώ να λείψουν τα κουτσομπολιά. Ο Μακαρίτης τα απεχθανόταν φοβερά.
Μαμά, αδελφές, και σύντροφοι, σχωρέστε με – αυτός δεν είναι τρόπος (δεν τον συμβουλεύω σε κανένα), μα εγώ δεν έχω διέξοδο. Λιλλή αγάπα με.
Συντρόφισσα κυβέρνηση, η οικογένειά μου είναι η Λιλλή Μπρικ, η μαμά, οι αδελφές και η Βερόνικα Βιτόλνταβνα Πολόνσκαγια. Αν τους εξασφαλίσεις μια ανεκτή ζωή, σ’ ευχαριστώ. Τα αρχινισμένα ποιήματα δώστε τα στους Μπρικ, αυτοί θα τα καθαρογράψουν.
Όπως λένε “Το επεισόδιο έληξε”.
Η βάρκα του έρωτα συντρίφτηκε πάνω στην καθημερινότητα. Έχω ξοφλήσει τους λογαριασμούς μου με τη ζωή. Προς τι, λοιπόν, η απαρίθμηση των αμοιβαίων πόνων, των συμφορών και των προσβολών;
Να ‘στε ευτυχισμένοι.
Μετά το θάνατό του η ηγεσία του Συνδέσμου Προλετάριων Συγγραφέων ακυρώνει όλες τις εκδόσεις έργων του και το όνομα του Μαγιακόφσκι δεν θα αναφερθεί ξανά στον Σοβιετικό τύπο μέχρι το 1935, που η Λίλια Μπρίκ με προσωπικό της γράμμα στον Στάλιν θα ζητήσει να αποκατασταθεί το όνομα και η φήμη του. Ο Στάλιν ανταποκρίνεται άμεσα με το παρακάτω σύντομο σημείωμα
“Σύντροφε Γιετσχοφ, σε παρακαλώ ανάλαβε το γράμμα της Μπρικ. Ο Μαγιακόφσκι είναι ο καλύτερος και πιο ταλαντούχος ποιητής της Σοβιετικής εποχής. Η αδιαφορία προς την πολιτιστική του κληρονομιά ισοδυναμεί με έγκλημα. Κατά την άποψή μου τα παράπονα της Μπρικ είναι δικαιολογημένα.”
Και κάπως έτσι τελειώνει η ιστορία των δρώντων ζωντανών κι αρχίζει η ζωή της απολιθωμένης αθανασίας. Τα έργα του λογοκρίθηκαν, κάποια πιο προσωπικά κι αμφιλεγόμενα κομμάτια αγνοήθηκαν, ενώ στίχοι του απομονώθηκαν από το σώμα των ποιημάτων και έγιναν σλόγκαν στην υπηρεσία του νέου καθεστώτος. Όπως εύστοχα αναφέρει ο Λέων Τρότσκι:
“Ο ποιητής απέθανε, ζήτω η ποίηση! Ανυπεράσπιστο ένα παιδί των ανθρώπων κύλησε στην άβυσσο! Όμως ζήτω η δημιουργική ζωή που, ως την τελευταία του στιγμή ο Βλαδίμηρος Μαγιακόφσκι την τύλιξε με τα πολύτιμα νήματα της ποίησής του!!!.”
Ποίηση ανεξέλεγκτη, πάντα ελεύθερη κι απελευθερωτική, να αντέχει τους χτύπους και τα δεινά, να αποτινάζει τα δεσμά και να μας καλεί πάντα να σηκωθούμε, το “μεινεσμένο ρούχο των ημερών μας να τινάξουμε” και “από την κορυφή ως τα νύχια να τους ξεσκεπάσουμε” γιατί “άλλο δε μας μένει”. Κι ο ποιητής θα είναι πάντα εκεί, υπόσχεση αιώνια, τον στίχο όπλο να κραδαίνει όσο βαθιά κι αν κείτεται….
Εγώ, βουβαίνοντας
της ποίησης τους κελαριστούς κρουνούς,
τα λυρικά τομίδια
θα δρασκελήσω
κι ως ζωντανός προς ζωντανούς
θα σας μιλήσω.
Ο στίχος μου
τον όγκο των ετών
θα σκίσει
και θα προβάλει
βαρύς,
τραχύς,
μα κι ορατός ακόμη….
———————
Στους τύμβους των βιβλίων, όπου το στίχο
ενταφίασαν,
όταν τυχαία θα βρίσκετε γραμμών ελάσματα,
να,
τα ψαύετε με σέβας, σαν
παλιά μα τρομερά
άρματα…
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
«Μαγιακόφσκι: Τα εύκολα και τα δύσκολα» («Ελληνικά Γράμματα»), ποιήματά του μεταφρασμένα εξαιρετικά από τον Μήτσο Αλεξανδρόπουλο.
- Β.Ι. Λένιν («Σύγχρονη Εποχή»)
- Ερωτική Αλληλογραφία με τη Λίλι Μπρικ («Άγκυρα»)
- Θεατρικά («Γκοβόστης»)
- «Ποιήματα» σε μετάφραση Γιάννη Ρίτσου («Κέδρος»)
- «Πώς ανακάλυψα την Αμερική» («Σύγχρονη Εποχή»)
- «Σύννεφο με παντελόνια» («Τραμάκια»)
- «Φλέγομαι», μυθιστορηματική βιογραφία του Μαγιακόφσκι από τον Τούρμπγιερν Σέβε. («Scripta»)
θα το μπορούσατε ποτέ καθώς εγώ,του 1915, ο Μαγιακόφσκι ερωτεύτηκε μια παντρεμένη γυναίκα, τη Το Η σπονδυλωτό φλάουτο (1916), ακόμα ένα από τα προγραμματικά, και ιδιαίτερα ποιητικά έργα του. Δυστυχώς για τον Μαγιακόφσκι, αυτή ήταν η γυναίκα του εκδότη του,ερωτική σχέση, αλλά και οι εντυπώσεις του από τον πόλεμο και την επανάσταση, επηρέασαν καθοριστικά τα έργα του αυτών των χρόνων. Το ποίημα Ο πόλεμος και ο κόσμος (1916) αναφέρεται στη φρίκη του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου και Ο Άνθρωπος (1917) είναι ένα ποίημα που ασχολείται με τη δυστυχία (ή την αποτυχία, αν θέλετε) του έρωτα.
αλλά και οι εντυπώσεις του από τον πόλεμο και την επανάσταση, επηρέασαν καθοριστικά τα έργα του αυτών των χρόνων. Το ποίημα Ο πόλεμος και ο κόσμος (1916) αναφέρεται στη φρίκη του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου και Ο Άνθρωπος (1917) είναι ένα ποίημα που ασχολείται με τη δυστυχία (ή την αποτυχία, αν θέλετε) του έρωτα.
