Ο Ηλίας Κορδαλής, αναπληρωτής εκπαιδευτικός νομικών – πολιτικών επιστημών, συζητά με τον σκιτσογράφο Μιχάλη Κουντούρη με αφορμή το βιβλίο του “made in europe”.
Πρόσφατα, κυκλοφόρησε το νέο βιβλίο του σκιτσογράφου Μιχάλη Κουντούρη με τίτλο “made in europe” από τις εκδόσεις Cartoon Ark. Κάθε σελίδα του βιβλίου του είναι και μια όαση αφύπνισης, για την προσφυγική κρίση, ενάντια στην ξενοφοβική Ευρωπαϊκή Ένωση των συρματοπλεγμάτων και των κλειστών συνόρων. Ταυτόχρονα, όμως, είναι και μια όαση ιστορικής μνήμης, κριτικής σκέψης, δημιουργικότητας δίχως λόγια, αλλά με ψυχή βαθιά!
Μιχάλη, το βιβλίο σου “made in europe” είναι η συλλογή σκίτσων σου που δημοσίευσες τα τελευταία δύο χρόνια στην «Εφημερίδα των Συντακτών» με αφορμή την προσφυγική κρίση. Τα σκίτσα είναι δημοσιευμένα εκτός από την «Εφημερίδα των Συντακτών» και στο περιοδικό δρόμου «Σχεδία» και έχουν αναδημοσιευτεί σε έντυπα και ιστοσελίδες σ’ όλο τον κόσμο μέσα από τα πρακτορεία που συνεργάζεσαι τα τελευταία χρόνια. Πες μας ποια είναι η συνεκτική ιδέα του νέου σου βιβλίου;
«Τα σκίτσα αυτά τα γέννησε η προσφυγική κρίση, η ξενοφοβική Ευρώπη, οι πολιτικές των κλειστών συνόρων και των συρματοπλεγμάτων. Είναι μια δουλειά η οποία εξωτερικεύει όλα τα συναισθήματα που γεννήθηκαν καθώς εξελισσόταν αυτή η τεράστια ανθρωπιστική κρίση: τον θυμό, την οργή, την απελπισία και την αγανάκτηση για το πώς η πολιτισμένη Ευρώπη αντιμετώπισε ανθρώπους, κατατρεγμένους από τους πολέμους, που η ίδια δημιούργησε. Το χαρακτηριστικό του βιβλίου είναι ότι αποτελείται από γελοιογραφίες χωρίς λόγια, καθώς βασίζονται μόνο στη δύναμη της εικόνας και τη δυνατότητά της να επικοινωνεί με όλο τον κόσμο καθώς και να γίνεται κατανοητή, χωρίς να χρειάζεται μετάφραση».
Όλα τα σκίτσα σου καλλιεργούν -σε μια δύσκολη χρονική περίοδο- την ιστορική μνήμη, και από την άλλη τροφοδοτούν την πολιτική συζήτηση. Να αναφέρουμε εδώ, ενδεικτικά, το σκίτσο σου με τα συρματοπλέγματα στο μυαλό, στην καρδιά και στον λόγο ή ακόμα και το σκίτσο που δείχνει την Ευρωπαϊκή Ένωση σαν μια κατάσχημη γριά που κάτω από το φόρεμα με την αστερόεσσα φοράει τη βράκα με τη σβάστικα. Όπως, επίσης, και τον «Μικρό Πρίγκιπα» του Εξυπερύ να βρίσκεται στον δρόμο της προσφυγιάς. Τι έχεις να σχολιάσεις ;
«Πίσω από μια γελοιογραφία χωρίς λόγια κρύβεται μια σχέση/συμφωνία με τον αναγνώστη: να αποκωδικοποιήσει το μήνυμα, να εντοπίσει και να καταλάβει το σχόλιο. Αυτή τη συμφωνία δεν θέλω να την παραβιάζω, προσθέτοντας άλλα σχόλια. Αντί για σχόλια θα ήθελα να διηγηθώ ένα πραγματικό γεγονός που συνέβη στην έκθεση των Ελλήνων γελοιογράφων για το προσφυγικό, με τίτλο “Μετέωρο Βήμα”, στο Μετρό του Συντάγματος, το 2016. Ανάμεσα στους χιλιάδες επισκέπτες, που πέρασαν από την έκθεση, την επισκέφτηκαν και πρόσφυγες από τις δομές φιλοξενίας. Η συγκίνηση, φυσικά, περίσσευε κι απ’ τις δύο πλευρές και ξεχείλισε, όταν σημείωσαν στο βιβλίο επισκεπτών μία φράση που μας σημάδεψε όλους: “Ευχαριστούμε που γίνατε η φωνή μας στον κόσμο!”».
Τον περασμένο Μάιο, στον εκθεσιακό χώρο του μετρό Συντάγματος, πραγματοποιήθηκε η διεθνής έκθεση σκίτσων με τίτλο “Sweet Europe”(«Γλυκιά Ευρώπη»). Σ’ αυτή συμμετείχαν 29 Έλληνες σκιτσογράφοι -μεταξύ αυτών κι εσύ- και 28 Βρετανοί. Η συγκεκριμένη έκθεση προκάλεσε σοβαρή ενόχληση και αρνητική έκπληξη στα στελέχη της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, γιατί οι γελοιογραφίες ταυτίζουν την Ευρωπαϊκή Ένωση με τη ναζιστική Γερμανία. Τελικά, μήπως ακόμα και το χιούμορ, που θέτει ερωτήματα στους επισκέπτες, απαγορεύεται στη «γλυκιά» Ευρώπη;
«Αυτό που μας έχει δείξει τα τελευταία χρόνια η Ευρώπη με τη συμπεριφορά της σε δύο πολύ σημαντικές κρίσεις, την οικονομική και την προσφυγική, είναι ότι “βασανίζεται” από έντονες “δυσανεξίες”! Δυσανεξία στην κοινοβουλευτική λειτουργία, στη δημοκρατία, στην αλληλεγγύη, στα εργασιακά δικαιώματα, δυσανεξία στην κριτική και ειδικότερα στη σάτιρα».
Πολλοί «μάχιμοι» εκπαιδευτικοί έκαναν φέτος σε πολλά σχολεία προγράμματα (projects) με αφορμή τη δύναμη των ιδεών των σκίτσων σου. Ήδη, πολλοί καθηγητές σε καλούνε, για να παρουσιάσεις τη δουλειά σου στους μαθητές του σχολείου τους. Τι σημαίνει αυτό για σένα και ποια συναισθήματα σού δημιουργεί;
«Κάθε φορά που έρχομαι σε επαφή με παιδιά, είτε όταν εγώ τα συναντώ στα σχολεία τους, είτε όταν επισκέπτονται χώρους που παρουσιάζεται η δουλειά μου, εισπράττω την πιο σημαντική ανατροφοδότηση! Φέτος, είχα την τύχη να συναντηθώ με μαθητές σε δύο εκθέσεις μου: στο Ηράκλειο, στη Βασιλική του Αγίου Μάρκου (στην έκθεση που οργάνωσε το Κοινωνικό Ιατρείο) και στη Θεσσαλονίκη, στα πλαίσια του Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ. Και τις δύο φορές εντυπωσιάστηκα τόσο από την ταχύτητα με την οποία “διαβάζουν” τα σκίτσα και αποκωδικοποιούν τα μηνύματα, όσο και από τις απορίες, τις απόψεις, τις παρατηρήσεις, τις διαφωνίες και το χιούμορ τους».
Πόσο δύσκολο είναι, σήμερα, ένας σκιτσογράφος να πάει κόντρα στο ρεύμα της εποχής του, όταν οι δημοσιογράφοι -στην πλειοψηφία τους- γίνονται υποχείρια των εκάστοτε οικονομικών ομίλων και του κυρίαρχου πολιτικού συστήματος; Είναι χαρακτηριστικό και θέλουμε να αναφέρουμε εδώ το σκίτσο σου με έναν δημοσιογράφο ανάμεσα σε μπάλες ποδοσφαίρου και τον τίτλο “Free Greek Media”. Τελικά, οι σκιτσογράφοι είναι πιο ανήσυχα και ασυμβίβαστα πνεύματα και έχουν βρει δρόμους αμφισβήτησης του κυρίαρχου πολιτικού και οικονομικού συστήματος;
«Ο αγαπημένος μου ορισμός της γελοιογραφίας λέει ότι είναι υβρίδιο τέχνης και σάτιρας. Και τα δύο στοιχεία εμπεριέχουν το χαρακτηριστικό του ασυμβίβαστου, της αμφισβήτησης, λειτουργούν σε πλαίσια απόλυτης ελευθερίας και στέκονται απέναντι στους ισχυρούς και την αδικία. Γιατί η τέχνη, αν δεν είναι απέναντι στους ισχυρούς, είναι προπαγάνδα. Και να μην ξεχνάμε μια κουβέντα -αν δεν κάνω λάθος- του Πικάσο: “Δε ζωγραφίζω αυτό που βλέπω, αλλά αυτό που θέλω να κάνω τους άλλους να δουν!”».
Στο βιβλίο σου διεισδύεις κι ανακαλύπτεις τον ρόλο της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Ο κόσμος της Ελλάδας, αλλά -πιστεύω- και σ’ όλη την Ευρώπη, αρχίζει πλέον να υποψιάζεται και να καταλαβαίνει τι ακριβώς συμβαίνει με την Ευρωπαϊκή Ένωση, όμως συνάμα δεν βλέπει έναν ορατό πολιτικό δρόμο αμφισβήτησης και ανατροπής αυτής της κατάστασης. Μήπως, τελικά, δεν υπάρχει εναλλακτική λύση (TINA-There Is No Alternative), όπως λένε συνεχώς όλοι οι κυρίαρχοι πολιτικοί κύκλοι και οι υπηρέτες τους;
«Εδώ νομίζω ότι είναι η κατάλληλη στιγμή να απαντήσω με ένα σκίτσο».
Ενώ, λοιπόν, οι «Ενώσεις» των πάνω, των πολιτικών βαμπίρ -παρά τα φαινομενικά προβλήματα τους- λειτουργούν άψογα, οι «Ενώσεις» των κάτω, των πληττόμενων (συνδικάτα, σωματεία κ.ά.) έχουν αποδεκατιστεί και δεν μπορούν να οργανώσουν την πάλη τους. Δεν έχουν πολιτική δυναμική, πολιτικούς στόχους. Και, δυστυχώς, ο κόσμος πλέον παθητικοποιείται πλήρως και πιστεύει ότι ο «αγώνας» είναι το like σ’ ένα πολιτικό κείμενο ή σε μια συγκρουσιακή φωτογραφία. Πώς αντιστρέφεται αυτό σήμερα; Υπάρχει, τελικά, σήμερα πολιτική ματαιότητα; Ένας καλός μου φίλος, μού υπενθυμίζει συνεχώς ότι, στις μέρες μας, η αυταπάτη με τα social media είναι ότι μπορείς να βρίσκεσαι εικονικά, παντού και πάντα, σε οποιοδήποτε μέρος του πλανήτη. Αυτό μήπως, τελικά, σε καθηλώνει στην απραξία, στη ματαιότητα της κοινωνικοπολιτικής συμμετοχής;
«Συμφωνώ! Τα social media, όντως κρύβουν την παγίδα μιας ψευδαίσθησης της συμμετοχής στους αγώνες, που σε κάνει να νομίζεις ότι σηκώθηκες από τον καναπέ σου. Αν όμως χρησιμοποιηθούν κατάλληλα, μπορεί να μετατραπούν σε ένα μέσο ενημέρωσης και διάδοσης ιδεών, με τεράστια διασπορά και ταχύτητα. Μπορούν, τελικά, να γίνουν ένα εξαιρετικό εργαλείο εκπαίδευσης, καθοδήγησης και αντίστασης».
«Πολιτικός Θησέας είναι ο λαός που ξεσηκώνεται και δημιουργεί!»
Μιχάλη, εν κατακλείδι, τα πράγματα είναι πολύ απλά. Να θυμηθούμε εδώ το μύθο του Θησέα με τους τέσσερις αδίστακτους δολοφόνους ανθρώπων που σκότωνε ο καθένας τους με διαφορετικούς τρόπους. Τον Σκίρωνα, τον Περιφήτη, τον Προκρούστη και τον Σίνη τον Πιτυοκάμπτη. Αυτό κάνει σήμερα και η Ε.Ε., οι απανταχού ευρωπαϊκές κυβερνήσεις, οι πολυεθνικές εταιρίες και τα πολιτικά βαμπίρ της εξουσίας. Ο Θησέας, όμως, δεν αρκέστηκε στις θεωρίες για το πώς βασανίζουν και σκοτώνουν, αλλά έδωσε απάντηση αμέσως, αποτελειώνοντας τους … Σήμερα, υπάρχει ο πολιτικός «Θησέας», για να δώσει διέξοδο και, αν όχι, πώς θα τον δημιουργήσουμε; Γιατί είναι σημαντικό κι αυτό, που λέει και μια φίλη μου απλά, λιτά και όμορφα: «Θέλουμε να ζήσουμε σαν άνθρωποι και θέλουμε να ζήσουμε τώρα!». Μπορούμε;
«Στις μέρες μας, υπάρχει και πολιτικός λαβύρινθος και πολιτικός μίτος και πολιτικός μινώταυρος, αλλά και πολιτικός Θησέας. Πολιτικός Θησέας είναι ο λαός που σκέφτεται, που ξεσηκώνεται, που αντιστέκεται, που δημιουργεί, ο λαός που στηρίζει και στηρίζεται από τον διπλανό του, ο λαός που ονειρεύεται, ο λαός που θυμάται. Ένας λαός ο οποίος μπορεί να απαντήσει στο δίλημμα που βάζει ένας άλλος Θησέας, ο Ηλεκτρικός: «Πάρε τηλέφωνο τη μοναξιά σου, ή βγες ξανά στους δρόμους της φωτιάς!».
